چگونه ریسک سرمایه‌گذاری‌های خود را مدیریت کنیم؟
دنیای اقتصاد : گروه بورس– : معمولا سرمایه‌گذاری با چشم‌پوشی از منافع کنونی به منظور دستیابی به رفاه بیشتر در آینده صورت می‌گیرد. در واقع، مقوله سرمایه‌گذاری (investment) با گستره و تنوع وسیعی روبه‌رو است. سرمایه‌گذاری در گواهی سپرده، اوراق قرضه، سهام عادی، صندوق مشترک سرمایه‌گذاری و… می‌تواند نمونه‌هایی از انواع سرمایه‌گذاری محسوب شود.
سرمایه‌گذاری، نیازمند مدیریت است زیرا دستیابی به ثروت سود ناشی از سرمایه‌گذاری از آنجا که با گذشت زمان ارتباط دارد، همواره با مقوله ای به نام مخاطره یا ریسک توام است.
از بین رشته‌های سرمایه‌گذاری گوناگون، مدیریت ریسک در بازار سهام بسیار پیچیده است. زیرا برای تصمیم‌گیری در بازار سرمایه موارد متعددی نقش و تاثیر خواهند داشت؛ از جمله اینکه چه نوع سهمی در چه زمانی، به چه قیمتی و به چه مقداری از کل سبد باید خریده و فروخته شود تا ریسک به حداقل رسیده و انتظار سود به حداکثر برسد.
از این رو، برای کاهش ریسک در بازار سرمایه، انتخاب ترکیب بهینه یا به تعبیر دقیق تر یک پرتفولیو که شامل سهام متنوع است، صورت می‌گیرد. بدیهی‌است درجه ریسک‌پذیری در سرمایه‌گذاران مختلف متفاوت بوده و سرمایه‌گذارانی که ریسک بالایی را می‌پذیرند، انتظار بازدهی بالایی را دارند و بالعکس سرمایه‌گذاران ریسک گریز با کاهش مخاطره ریسک کمتری را دریافت می‌کنند.
در گفت‌وگوی زیر پوشش ریسک سبد سرمایه گذاری که با محسن صادقی، از کارشناسان سازمان بورس اوراق بهادار صورت گرفته، جزئیات کامل از نحوه مدیریت ریسک در سرمایه‌گذاری‌های بورسی تشریح شده است.
تعریف شما از ریسک چیست؟
ریسک عبارت از احتمال بروز نتایج متفاوت با پیش‌بینی‌ها یا انتظارات است، به عبارتی ریسک به معنی انحراف «نتایج واقعی» از «نتایج مورد انتظار» است. بنابراین، در جایی که نتایج مورد انتظار یک پدیده به طور قطعی مشخص نباشد و همراه با احتمال باشد، با موقعیت ریسکی مواجه خواهیم بود. به عنوان مثال پیش‌بینی شخص این است که قیمت سهام X در روز آینده به 115 تومان برسد ولی اطمینان کامل ندارد و احتمال می‌دهد که دامنه انحراف پوشش ریسک سبد سرمایه گذاری آن 5 تومان باشد. بنابراین، این یک موقعیت ریسکی است، چون ممکن است فردا قیمت مورد انتظار (115 تومان) محقق نشود، بلکه قیمت بین 110 تومان و 120 تومان نوسان داشته باشد. بر این اساس، در موقعیت‌های ریسکی چند نتیجه ممکن وجود دارد که احتمال رخداد هر کدام نیز مشخص است.
بازار سهام در افواه عامه به بازار پرریسک شهرت یافته است. علت این تصور عمومی چیست؟
معمولا بازار سهام نسبت به سایر بازارها ریسک بیشتری دارد و نوسانات آن نیز شدیدتر است. چون در این بازار قیمت سهام بر اساس جریان‌های نقدی آتی پیش‌بینی می‌شود که مقدار و نیز زمان‌بندی آنها کاملا متغیر است و تعهدی برای پرداخت مبالغ مشخص، در زمان‌های معین برای آنها وجود ندارد. این موضوع را با بازار اوراق با درآمد ثابت مانند اوراق مشارکت مقایسه نمایید که تعهد مشخصی برای پرداخت مبالغ مشخصی در زمان‌های معینی وجود دارد و بنابراین، سرمایه‌گذار با دقت زیادی جریان‌های نقدی آینده و زمان‌بندی آنها را پیش‌بینی می‌کند. پس به دلیل اینکه قیمت‌های سهام مبتنی بر انتظارات آینده در مورد شرکت‌ها است دارای ریسک زیادی است. از طرفی، افق سرمایه‌گذاری در سهام طولانی است و هرچه افق سرمایه‌گذاری طولانی‌تر باشد، ریسک رویدادهای غیر منتظره بیشتر است.
در اصول مالی گفته می شود رابطه ریسک و بازده با یکدیگر مستقیم است. مفهوم این عبارت در عمل چیست؟
یکی از اصول اساسی مالی، بده بستان یا توازن بین ریسک و بازده است. هرچه ریسک یک فرصت سرمایه‌گذاری بیشتر باشد، بازده مورد انتظار آن نیز بالاتر خواهد بود. به عبارت بهتر هر چه ریسک یک فرصت سرمایه‌گذاری بیشتر باشد، باید سود مورد انتظار بالاتری داشته باشد تا سرمایه‌گذار را ترغیب به سرمایه‌گذاری نماید. اگر چنین نباشد تقاضا برای آن فرصت سرمایه‌گذاری کاهش می‌یابد و بازار خود به خود قیمت آن را کاهش می‌دهد تا برای سرمایه‌گذاران جذاب گردد. بنابراین رابطه تعادلی بین ریسک و بازده در بازار اجتناب‌ناپذیر است و خود به خود شکل می‌گیرد.
در بازار سهام چه ریسک‌هایی بر سرمایه‌گذاری مترتب است؟
ریسک بر اساس رویکردهای مختلفی تقسیم‌بندی می‌شود. یکی از دسته‌بندی‌های ریسک، بر اساس عامل ایجاد ریسک است که بعضی از موارد آنها عبارتند از:
• ریسک قدرت خرید (تورم): احتمال اینکه قدرت خرید ناشی از جریان‌های نقدی کسب شده در آینده متفاوت از میزان پیش بینی شده باشد. به عبارتی در اثر تورم، قدرت خرید پول تغییر پیدا کند.
• ریسک سیاسی: عبارت‌است از احتمال وقوع رخدادهای سیاسی که می‌تواند بر بازده یا ریسک فرصت‌های سرمایه‌گذاری تاثیرگذار باشد و باعث نوسان قیمت‌های سهام شود.
• ریسک نرخ سود: همواره این احتمال وجود دارد که در اثر تصمیمات بانک مرکزی و یا سایر عوامل، نرخ سود در اقتصاد تغییر کند و باعث تغییر قیمت‌ها شود.
• ریسک نرخ ارز: احتمال نوسان نرخ ارز و تغییر ارزش پول ملی در برابر سایر ارزها که می‌تواند میزان جریان‌های نقدی واقعی را تغییر دهد.
تفاوت ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک چیست؟
ریسک بر اساس اینکه خاص یک سهام باشد و یا بر روی عموم سهام تاثیرگذار باشد به دو نوع سیستماتیک و غیر سیستماتیک طبقه‌بندی می‌شود. ریسک سیستماتیک به ریسکی گفته می‌شود که بر روی تمام بازار (البته با مقادیر مختلف) تاثیرگذار است و به عبارتی تمام سهام به میزان متفاوتی تحت تاثیر آن هستند. این نوع ریسک در هر صورت وجود دارد و سرمایه‌گذار برای کسب بازده ناچار به تحمل آن هستند. ولی ریسک غیرسیستماتیک تنها بر یک سهام مشخص تاثیر دارد. این نوع ریسک را با تشکیل سبد متنوعی از سهام می‌توان کاهش داد. چون با تشکیل یک سبد سهام، برآیند ریسک‌های غیرسیستماتیک مربوط به سهام مختلف به صفر نزدیک می‌شود.
تشکیل سبد سرمایه‌گذاری‌ها چگونه باعث کنترل ریسک سرمایه‌گذاری در بازار سهام می شود؟
تشکیل سبد سرمایه‌گذاری‌ها یکی از اصول مالی «متنوع‌سازی» است. بر اساس روابط ریاضی می‌توان ثابت کرد که با سرمایه‌گذاری در چند سهام، ریسک کلی سبد سهام کمتر از مجموع ریسک‌های تک‌تک سهام خواهد شد. این موضوع به این صورت نیز قابل بررسی و توضیح است که اگر دو یا چند سهام در بازار وجود داشته باشند که رفتار قیمتی آنها 100 درصد مشابه همدیگر نباشد، با سرمایه‌گذاری در ترکیبی از آنها می‌توانیم نوسانات مجموع سبد خود را کاهش دهیم؛ چون در شرایط مختلف بازار نوسان‌های مختلف سهام موجود در سبد، می‌توانند تا حدودی یکدیگر را خنثی نمایند و اثر یکدیگر را پوشش دهند.
آیا تشکیل هر نوع سبد باعث کاهش ریسک می‌شود؟
خیر. تنها در صورتی می‌توان با تشکیل سبد ریسک را کاهش داد که نوسانات سهام انتخابی دقیقا مشابه یکدیگر نباشد و به عبارت آماری ضریب همبستگی آنها کمتر از عدد 1 باشد. چون زمانی که دو یا چند سهم به طور کاملا یکسان رفتار کنند، تفاوتی ندارد که کدام سهام را و با چه ترکیبی بخریم. در این شرایط نیازی به تشکیل پرتفولیو نیست و خرید یکی از سهام کافی است. هر چه ضریب همبستگی کمتر از یک باشد بیشتر به کاهش ریسک سبد کمک می‌کند. اگر ضریب همبستگی سهام منفی باشد، می‌توان ریسک سبد سهام را به شدت کاهش داد چون در این حالت، زمانی که یکی از سهام روند منفی طی می‌کند سهام دیگری با سیر مثبت آن را جبران می‌کند و بنابراین روند کلی بازده سبد سهام هموارتر می‌شود.
توصیه شما به سرمایه‌گذاران بازار سهام برای مدیریت ریسک سرمایه‌گذاری‌های خود چیست؟
1- در صورتی که اطلاعات سرمایه‌گذاری آنها محدود است، بهتر است به طور غیرمستقیم واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری را خریداری کنند و مستقیما درگیر فعالیت سرمایه‌گذاری نشوند.
2- تنها پس از بررسی کامل و کسب اطمینان کافی نسبت به دانش خود در مورد سهام، سرمایه‌گذاری کنند.
3- بلندمدت فکر کنند و با افق سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت وارد این بازار نشوند.
4- هیجانات بازار سهام ممکن است سرمایه‌گذار را به سوی تصمیمات پر ریسک رهنمون سازد. بنابراین، باید از رفتارهای شتابزده و تصمیمات غیرآگاهانه اجتناب نمایند.
5- اگر قصد سرمایه‌گذاری بلندمدت ندارند، حدود قیمتی مشخصی را برای ورود و خروج از یک سهم داشته باشند. با این رویکرد، سرمایه‌گذار به محض رسیدن به قیمت مشخص شده از آن خارج می‌شود. این قاعده سرمایه‌گذاری باعث می‌شود که سرمایه‌گذار نه طمع بیش از حد داشته باشد و به طور افراطی بر تصمیمات غلط قبلی خود اصرار نماید.
6- همواره در یک سبد از سهامی که همبستگی بالایی با هم ندارند سرمایه‌گذاری کنند و تمام سرمایه خود را به خرید یک سهام اختصاص ندهند.
7- همواره ریسک قابل تحمل خود را در نظر داشته باشند و بر مبنای آن سرمایه‌گذاری کنند.
8- حداکثر زیان قابل تحمل برای سبد خود را از پیش تعیین کنند تا اجازه ندهند ارزش سبدشان به کمتر از مبلغ مشخص شده برسد و به‌این ترتیب برای شرایط بحرانی استراتژی خروج معینی داشته باشند.
صندوق های سرمایه گذاری آپشن دار می شوند
با ابلاغیه سازمان بورس و اوراق بهادار، از این پس صندوق‌های سرمایه‌گذاری مجاز به فعالیت در بازار اختیار معاملات در بورس کالای ایران خواهند بود تا علاوه بر متنوع‌سازی سبد دارایی صندوق‌های سرمایه‌گذاری، امکان پوشش ریسک سرمایه‌گذاری در بازار کالا نیز برای صندوق‌ها فراهم شود.
به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از کالاخبر؛ مدیریت نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس و اوراق بهادار، امکان اتخاذ موقعیت در معاملات قراردادهای اختیار معامله گواهی سپرده کالایی توسط صندوق های سرمایه گذاری را ابلاغ کرد.
در نامه این مدیریت آمده است: به منظور پوشش نوسان قیمت گواهی سپرده کالایی در پرتفوی صندوق های سرمایه گذاری که مطابق امیدنامه مجاز به سرمایه گذاری در گواهی سپرده کالایی هستند، مدیران صندوق های مذکور مجاز به اتخاذ موقعیت در معاملات قراردادهای اختیار معامله گواهی سپرده کالایی خواهند بود.
به این ترتیب صندوق های سرمایه گذاری مشروط به اینکه حداکثر میزان سرمایه گذاری آن ها در گواهی سپرده کالایی و موقعیت خرید در معاملات قراردادهای اختیار معامله خرید گواهی سپرده کالایی از حداکثر نصاب تعیین شده در امیدنامه صندوق جهت سرمایه گذاری در گواهی سپرده کالایی بیشتر نباشد، مجاز به اتخاذ موقعیت خرید در معاملات قراردادهای اختیار معامله خرید گواهی سپرده کالایی هستند.
همچنین اتخاذ موقعیت خرید در معاملات قراردادهای اختیار معامله فروش گواهی سپرده کالایی، حداکثر به تعداد گواهی سپرده کالایی موجود در پرتفوی سرمایه گذاری صندوق امکان پذیر است.
علاوه بر این، صندوق مجاز به اتخاذ همزمان موقعیت فروش در معاملات قراردادهای اختیار معامله خرید و موقعیت خرید در معاملات قراردادهای اختیار معامله فروش گواهی سپرده کالایی، به تعداد گواهی سپرده کالایی موجود در پرتفوی سرمایه گذاری صندوق است.
در انتهای این ابلاغیه آمده است: در صورتی که مجمع صندوق مطابق اساسنامه برگزار شده و مصوبات آن تنها در خصوص اصلاح ترکیب دارایی های صندوق، موضوع این ابلاغیه باشد، ارسال صورتجلسه به منزله ثبت نزد سازمان خواهد بود و اعمال آن از تاریخ ارسال با رعایت قوانین و مقررات امکانپذیر است. همچنین آخرین حد نصاب های سرمایه گذاری صندوق های سرمایه گذاری در تارنمای سازمان، بخش نهادهای مالی تحت نظارت، صندوق های سرمایه گذاری قابل بهره برداری است.
متنوع سازی سبد سرمایه گذاری صندوق های کالایی
براساس این گزارش، ابزار گواهی سپرده کالایی در جهت تکمیل زنجیره ابزارهای معاملاتی روی کالاها در بورس کالای ایران طراحی شده است. همچنین وجود زنجیره کامل از ابزارهای معاملاتی در بورس کالا، موجبات بهینه سازی سرمایه گذاری برای فعالان بازار سرمایه در حوزه کالایی را فراهم و معاملات آنان را تسهیل کرده است.
به عنوان نمونه در حال حاضر برای محصول زعفران در بورس کالای ایران ابزارهای معاملاتی مختلف شامل گواهی سپرده کالایی، قراردادهای آتی و اختیار معامله جهت سرمایه گذاری مستقیم در دسترس سرمایه گذاران است و برای سرمایه گذاری غیر مستقیم نیز سرمایه گذاران قادر به سرمایه گذاری در صندوق های کالایی کشاورزی تأسیس شده در بورس کالای ایران جهت انتفاع از نوسانات قیمت کالاهای کشاورزی اعم از زعفران خواهند بود.
علاوه بر صندوق های سرمایه گذاری کالایی کشاورزی در حال حاضر شاهد حضور روزافزون سایر صندوق های سرمایه گذاری در بازار گواهی سپرده کالایی هستیم.
ابزار گواهی سپرده کالایی به عنوان یک دارایی با نوسانات متفاوت با سهام و سایر دارایی های موجود در بازار سرمایه می تواند برای متنوع سازی سبد سرمایه گذاری صندوق های کالایی به کار گرفته شود. بنابراین صندوق های سرمایه گذاری می توانند بخشی از سرمایه خود را به گواهی سپرده کالایی و انتفاع از نوسانات قیمت کالاها که تابعی از نوسانات قیمت های جهانی کالا و تورم داخلی می باشد، اختصاص دهند.
به ویژه در زمان هایی که نوسانات قیمت ها در بازار سهام مطلوب صندوق های سرمایه گذاری نیست توجه به بازار گواهی سپرده کالایی اهمیت ویژه ای دارد. در این بین کالاها نیز می توانند نوسانات قیمتی نامطلوبی به همراه داشته باشند بنابراین امکان پوشش ریسک سرمایه گذاری در بازار کالا به وسیله ابزارهای مشتقه ضروری خواهد بود؛ از این رو سازمان بورس و اوراق بهادار در ابلاغیه اخیر تحت شرایطی فعالیت صندوق های سرمایه گذاری در بازار اختیار معامله را مجاز شمرده است.
صندوق های سرمایه گذاری آپشن دار می شوند
با ابلاغیه سازمان بورس و اوراق بهادار، از این پس صندوق‌های سرمایه گذاری مجاز به فعالیت در بازار اختیار معاملات در بورس کالای ایران خواهند بود تا علاوه بر متنوع سازی سبد دارایی صندوق های سرمایه گذاری، امکان پوشش ریسک سرمایه گذاری در بازار کالا نیز برای صندوق ها فراهم شود.
به گزارش تهران بهشت، مدیریت نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس و اوراق بهادار، امکان اتخاذ موقعیت در معاملات قراردادهای اختیار معامله گواهی سپرده کالایی توسط صندوق های سرمایه گذاری را ابلاغ کرد.
در نامه این مدیریت آمده است: به منظور پوشش نوسان قیمت گواهی سپرده کالایی در پرتفوی صندوق های سرمایه گذاری که مطابق امیدنامه مجاز به سرمایه گذاری در گواهی سپرده کالایی هستند، مدیران صندوق های مذکور مجاز به اتخاذ موقعیت در معاملات قراردادهای اختیار معامله گواهی سپرده کالایی خواهند بود.
به این ترتیب صندوق های سرمایه گذاری مشروط به اینکه حداکثر میزان سرمایه گذاری آن ها در گواهی سپرده کالایی و موقعیت خرید در معاملات قراردادهای اختیار معامله خرید گواهی سپرده کالایی از حداکثر نصاب تعیین شده در امیدنامه صندوق جهت سرمایه گذاری در گواهی سپرده کالایی بیشتر نباشد، مجاز به اتخاذ موقعیت خرید در معاملات قراردادهای اختیار معامله خرید گواهی سپرده کالایی هستند.
همچنین اتخاذ موقعیت خرید در معاملات قراردادهای اختیار معامله فروش گواهی سپرده کالایی، حداکثر به تعداد گواهی سپرده کالایی موجود در پرتفوی سرمایه گذاری صندوق امکان پذیر است.
علاوه بر این، صندوق مجاز به اتخاذ همزمان موقعیت فروش در معاملات قراردادهای اختیار معامله خرید و موقعیت خرید در معاملات قراردادهای اختیار معامله فروش گواهی سپرده کالایی، به تعداد گواهی سپرده کالایی موجود در پرتفوی سرمایه گذاری صندوق است.
در انتهای این ابلاغیه آمده است: در صورتی که مجمع صندوق مطابق اساسنامه برگزار شده و مصوبات آن تنها در خصوص اصلاح ترکیب دارایی های صندوق، موضوع این ابلاغیه باشد، ارسال صورتجلسه به منزله ثبت نزد سازمان خواهد بود و اعمال آن از تاریخ ارسال با رعایت قوانین و مقررات امکانپذیر است. همچنین آخرین حد نصاب های سرمایه گذاری صندوق های سرمایه گذاری در تارنمای سازمان، بخش نهادهای مالی تحت نظارت، صندوق های سرمایه گذاری قابل بهره برداری است.
متنوع سازی سبد سرمایه گذاری صندوق های کالایی
براساس این گزارش، ابزار گواهی سپرده کالایی در جهت تکمیل زنجیره ابزارهای معاملاتی روی کالاها در بورس کالای ایران طراحی شده است. همچنین وجود زنجیره کامل از ابزارهای معاملاتی در بورس کالا، موجبات بهینه سازی سرمایه گذاری برای فعالان بازار سرمایه در حوزه کالایی را فراهم و معاملات آنان را تسهیل کرده است.
به عنوان نمونه در حال حاضر برای محصول زعفران در بورس کالای ایران ابزارهای معاملاتی مختلف شامل گواهی سپرده کالایی، قراردادهای آتی و اختیار معامله جهت سرمایه گذاری مستقیم در دسترس سرمایه گذاران است و برای سرمایه گذاری غیر مستقیم نیز سرمایه گذاران قادر به سرمایه گذاری در صندوق های کالایی کشاورزی تأسیس شده در بورس کالای ایران جهت انتفاع از نوسانات قیمت کالاهای کشاورزی اعم از زعفران خواهند بود.
علاوه بر صندوق های سرمایه گذاری کالایی کشاورزی در حال حاضر شاهد حضور روزافزون سایر صندوق های سرمایه گذاری در بازار گواهی سپرده کالایی هستیم.
ابزار گواهی سپرده کالایی به عنوان یک دارایی با نوسانات متفاوت با سهام و سایر دارایی های موجود در بازار سرمایه می تواند برای متنوع سازی سبد سرمایه گذاری صندوق های کالایی به کار گرفته شود. بنابراین صندوق های سرمایه گذاری می توانند بخشی از سرمایه خود را به گواهی سپرده کالایی و انتفاع از نوسانات قیمت کالاها که تابعی از نوسانات قیمت های جهانی کالا و تورم داخلی می باشد، اختصاص دهند.
به ویژه در زمان هایی که نوسانات قیمت ها در بازار سهام مطلوب صندوق های سرمایه گذاری نیست توجه به بازار گواهی سپرده کالایی اهمیت ویژه ای دارد. در این بین کالاها نیز می توانند نوسانات قیمتی نامطلوبی به همراه داشته باشند بنابراین امکان پوشش ریسک سرمایه گذاری در بازار کالا به وسیله ابزارهای مشتقه ضروری خواهد بود؛ از این رو سازمان بورس و اوراق بهادار در ابلاغیه اخیر تحت شرایطی فعالیت صندوق های سرمایه گذاری در بازار اختیار معامله را مجاز شمرده است./«کالاخبر»
جزئیات راه اندازی سبد سهام شاخصی اعلام شد/ریسک بورس کمتر می شود
مدیرعامل بورس تهران از راه‌اندازی قریب الوقوع معاملات ابزار مشتق سبد سهام شاخصی خبر داد.
حسن قالیباف اصل در گفت و گو با خبرنگار بورس24 توضیح داد:امروزه تنوع ابزارهای مالی مورد استفاده در بورس‌های اوراق بهادار به معیاری اصلی برای ارزیابی توسعه‌یافتگی بازار سرمایه بدل شده است. در بورس‌های اوراق بهادار توسعه‌یافته ابزارهای مالی گوناگونی را شاهدیم که هر یک هدف و کارکرد ویژه‌ای دارند. انواع روش‌های تأمین مالی، سرمایه‌گذاری و پوشش ریسک هریک توسط گروهی از ابزارهای مالی در اختیار سرمایه‌گذاران و سرمایه‌پذیران قرار گرفته‌‌اند.
او گفت:در بازار سرمایه‌ی ایران برای راه‌اندازی ابزارهای مالی متنوع به ظرایف و نکاتی وابسته است. آشنایی درست با ویژگی‌ها، کارکرد و الزامات ابزارهای مالی مدرن، تدوین مقررات لازم برای راه‌اندازی آن ها، بهره‌مندی از نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای لازم، ارایه‌ی آموزش‌های تخصصی و عمومی و البته بیش و پیش از موارد یادشده، بررسی ابزارهای مالی مدرن از نظر تطابق با شرع مبین اسلام، همگی فرآیند پیش‌روی بازار سرمایه برای بهره‌مندی از ابزارهای مالی نوین هستند. در مواردی که برخی از ابزارهای مالی با شرع مقدس اسلام مغایر بوده‌اند به یاری پویایی فقه اسلامی و مدد فقهای بزرگوار با اصلاح روش‌های مالی، بسیاری از کارکردهای ابزارهای مالی مدرن در قالب ابزارهای مالی اسلامی بروز و ظهور یافته‌اند. در این راستا می‌توان به اوراق اجاره، مرابحه و سفارش ساخت برای جایگزینی اوراق قرضه اشاره داشت. همچنین ارایه ضمانت حداقل سود و ضمانت نقدشوندگی در صندوق‌های سرمایه‌گذاری، بررسی و تأیید معاملات آتی و ابزار مشتقه و بسیاری دیگر از ابزارهای مالی را می‌توان مشمول بررسی و اصلاحات فقهای بزرگوار کمیته‌ی فقهی بازار سرمایه دانست.
مقام اجرایی بازار سهام با بیان این که بورس اوراق بهادار تهران نیز همواره در تکاپوی ارایه ابزارهای مالی جدید بوده است،گفت:در این راستا مطالعات تطبیقی برای راه‌اندازی آتی شاخص که از سالیان گذشته در این بورس انجام شده بود از سال گذشته و این بار با دقت بیشتر بر ظرایف مورد نیاز برای تطابق با شرع مقدس از سرگرفته شد.بر اساس نظر فقهای عظام شاخص صرفاً یک عدد بوده و دارایی نیست لذا معاملات بر روی آن در تعارض با اصول فقهی است. بدین ترتیب بر اساس پیشنهاد بورس تهران معاملات آتی و اختیار معامله‌ی سبد سهام با کارکردی همسان آتی و اختیار معامله‌ی شاخص در کمیته‌ی فقهی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
وی گفت:بر اساس الگوی پیشنهادی بورس تهران، معاملات آتی و اختیار معامله روی سبدی از سهام صورت خواهد گرفت که از ترکیبی همسان سهام موجود در شاخصی منتخب برخوردار باشد. بدین ترتیب بازدهی سبد مورد معامله دقیقاً همانند بازدهی شاخص منتخب بوده و معامله‌ی ابزار مشتق این سبد سهام کارکردی نظیر ابزار مشتق شاخص خواهد داشت. بررسی اعضای محترم کمیته‌ی فقهی پس از چندین جلسه و انجام اصلاحات مورد نیاز در نهایت منجر به تأیید معاملات ابزار مشتق سبد سهام با ویژگی‌های مورد نیاز برای همسانی بازدهی سبد سهم و شاخص شد. بدین ترتیب با رعایت اصول فقهی، ابزاری قابلیت استفاده در بازار سرمایه را پیدا خواهد کرد که عملاً کارکردی همچون ابزار مشتق شاخص را خواهد داشت. این امر برای پوشش ریسک سرمایه‌گذاران به ویژه در برابر ریسک‌های سیستماتیک قابل بهره‌برداری است. همچنین ابزارهای سرمایه‌گذاری شاخصی از جذابیت بسیاری برای سرمایه‌گذاران خارجی برخوردارند و در صورت رفع مشکلات موجود و حضور سرمایه‌گذاران خارجی، ابزار مشتق سبد سهامی که از کارکردهای ابزار مشتق شاخص برخوردار باشد در جذب سرمایه‌های خارجی مؤثر خواهد بود.
مدیرعامل بورس اوراق بهادار تهران در پایان گفت:بدین ترتیب پس از تأیید پیشنهاد بورس تهران از سوی اعضای محترم کمیته‌ی فقهی، امید بسیار است تا در سال جاری با تدوین مقررات مربوطه توسط این بورس و تصویب آن به وسیله‌ی سازمان بورس و اوراق بهادار، آروزی چندین ساله‌ی بازار سرمایه برای بهره‌مندی از ابزارهای مشتق با کارکردی همسان ابزار مشتق شاخص برآورده شود.
گفتنی است،كمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار در سه جلسه اخیر خود، موضوع قراردادهای آتی و اختیار معامله سبد سهام را در دستور کار خود قرار داد. در این جلسه كه با حضور اعضای كمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار، اعضای هیئت مدیره سازمان و کارشناسان مدعو تشكیل شد، بعد از تبیین مسئله توسط كارشناسان، طی سه جلسه اعضای كمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار به بحث و بررسی موضوع پرداختند.
در این جلسات، ساختار قراردادهای آتی و اختیار معامله سبد سهام به این شرح بیان شد:
*قرارداد آتی سبد سهام، قراردادی است كه فروشنده تعهد می‌کند در سررسید تعیین شده، سبد پایه را به قیمتی که در زمان انعقاد قرارداد تعیین می شود، بفروشد و در مقابل خریدار متعهد می‌شود آن سبد پایه را در تاریخ سررسید به آن قیمت خریداری کند.
*قرارداد اختیار معامله سبد سهام، قراردادی است بین یک خریدار و یک فروشنده که حق (نه الزام) خرید یا فروش سبد پایه تا/در زمان سررسید اختیار معامله و به قیمت موردتوافق، را به خریدار می‌دهد که در این صورت فروشنده حق، ملزم به انجام قرارداد است.
*در قرارداد آتی سبد سهام و قراداد اختیار معامله سبد سهام، دارایی پایه، سبدی از سهام است که به آن سبد پایه گفته می‌شود. سبد پایه به‌گونه‌ای طراحی می‌شود که نماینده‌ی یک سبد مرجع باشد. سبد مرجع می‌تواند هر کدام از سبدهای مورد تأیید سازمان بورس و اوراق بهادار باشد مشروط بر آنکه ویژگی‌های لازم بر اساس این مصوبه را داشته باشد. منظور از اینکه "سبد پایه نماینده سبد مرجع است"، این است که نه تنها سهام موجود در سبد پایه دقیقاً همان سهام موجود در سبد مرجع است بلکه نسبت هر سهم به کل سهام موجود در سبد، برای سبد پایه و سبد مرجع یکسان است. به عبارت دیگر سبد پایه همان سبد مرجع است که کوچک و قابل معامله شده و نسبت بین سهام درون سبد پایه با سبد مرجع یکسان است.
*ماهیت قراردادهای آتی سبد سهام و قرارداد اختیار معامله سبد سهام، به لحاظ سازوکار معاملات، تسویه و پایاپای، با قراردادهای آتی سهام و اختیار معامله سهام تفاوت زیادی ندارد. تنها تفاوت در دارایی پایه و نحوه تحویل فیزیکی است.
*ترکیب سبد پایه می‌تواند به دلایل زیر تغییر کند:
1-اقدامات شرکتی از جمله افزایش سرمایه و تقسیم سود نقدی
2-تغییر ترکیب سبد پایه به تناسب پوشش ریسک سبد سرمایه گذاری تغییر ترکیب سبد مرجع
*تعدیلات لازم در موارد فوق برای هر سبد پایه بر اساس مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار مربوط به آن سبد پایه انجام می‌شود.
در نهایت، کمیته فقهی نظر خود را در مورد قراردادهای آتی و اختیار معامله سبد سهام به این شرح اعلام کرد:
1.سبد پایه می‌تواند در دو قالب مطرح شود: یکی به عنوان دارایی پایه‌ی قرارداد آتی و دیگری به عنوان دارایی پایه‌ی قرارداد اختیار معامله. چنانچه در قالب قرارداد آتی مطرح باشد، اختیاری برای هیچ کدام از طرفین نیست؛ یک نفر متعهد به فروش و یک نفر متعهد به خرید است. اگر سبد پایه در قالب اختیار معامله مطرح باشد، به این طریق خواهد بود که اختیار خرید یا اختیار فروش چنین سبدی به خریدار اختیار معامله فروخته می‌شود و در صورت اعمال اختیار، طرف مقابل ملزم به انجام معامله خواهد بود.
2.قرارداد آتی سبد سهام از نوع قرارداد آتی است که مبتنی بر معاوضه و معامله دو تعهد می‌باشد. لذا اصل روابط حقوقی طرفین همان مباحث و ضوابطی است که در مصوبات قبلی کمیته فقهی پیرامون قرارداد آتی سهم مطرح شده است.
3.قرارداد اختیار معامله سبد سهام از نوع قرارداد اختیار معامله است و لذا اصل روابط حقوقی طرفین همان مباحث و ضوابطی است که در قرارداد اختیار معامله سهام مطرح شده است.
4.قراردادهای آتی سبد سهام و قرارداد اختیار معامله سبد سهام، همانند سایر قراردادهای آتی و اختیار معامله، در سررسید با توافق طرفین قابل تسویه نقدی است.
5.در قرارداد آتی سبد سهام و قرارداد اختیار معامله سبد سهام، بایستی سبد پایه قابل تسلیم در سررسید باشد، به این معنی که اگر متعهد خرید قصد دریافت سبد پایه را داشته باشد متعهد فروش قدرت بر تسلیم آن را داشته باشد. این قدرت با نظر خبرگان بازار قابل احراز است.
6.توافق طرفین قرارداد آتی سبد سهام و قرارداد اختیار معامله سبد سهام مبنی بر تعدیل سبد سهام مورد معامله در فرض اقدامات شرکتی مانند افزایش سرمایه و تقسیم سود طبق مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار برای سبد مرجع آن سبد پایه، به عنوان شرط ضمن عقد صحیح و نافذ است.
7.توافق طرفین قرارداد آتی و اختیار معامله سبد سهام مبنی بر تعدیل سبد پایه مورد معامله در فرض تغییر ترکیب سبد مرجع، طبق مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان شرط ضمن عقد صحیح و نافذ است.
8.توافق طرفین قرارداد آتی و اختیار معامله سبد سهام مبنی بر اینکه در فرض توقف نماد برخی از سهام سبد پایه، مطابق مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار تسویه نقدی خواهد شد، به عنوان شرط ضمن عقد صحیح و نافذ است.
9.توافق طرفین قرارداد آتی و اختیار معامله سبد سهام مبنی بر اینکه در روز اول قرارداد تا سررسید، چنانچه در محاسبات سبد پایه، اعشار پیش بیاید (برای مثال 257.6 سهم باشد) تسویه نقدی به مقدار اعشار در سررسید به عنوان شرط ضمن عقد صحیح و نافذ است.
وبلاگ الگوریتم
آقاقلیزاده: «حفظ ارزش پول و کسب بازدهی قابل قبول یکی از دغدغه‌های اصلی سرمایه‌گذاران ایرانی است. ریسک‌های متعدد اقتصادی سبب شده است که بسیاری از سرمایه‌گذاران تحت تأثیر هیجانات و شایعات، سرمایه خود را مدام از بازاری به بازار دیگر ببرند و چه بسا که در این میان متحمل ضرر و زیان‌های هنگفت نیز بشوند»
مدیرعامل شرکت سبدگردان الگوریتم در گفت و گو با پایگاه خبری بازار سرمایه (سنا)، ضمن بیان مطلب فوق اظهار کرد: این در حالی است که آشنایی حداقلی با اصول اولیه تعیین ترکیب سبد دارایی‌ها نه تنها تا حد زیادی از بروز زیان‌های ناشی از شتاب‌زدگی جلوگیری می‌کند، بلکه می‌تواند رشد پایدار سرمایه را در بلند مدت نیز به دنبال داشته باشد.
آرش آقاقلیزاده یکی از راهکارهای مدیریت ریسک سبدهای سرمایه‌گذاری را متنوع‌سازی آن بر اساس کلاس‌های مختلف دارایی دانست و گفت: ابزارهای با درآمد ثابت به دلیل همبستگی پایین بازدهی خود با بازدهی بازار سهام یکی از اصلی‌ترین ابزارهای کاهش ریسک سبد به شمار می‌روند؛ البته سهم این دارایی‌ها در سبد به میزان ریسک‌پذیری افراد بستگی دارد.
وی ادامه داد: این دارایی‌ها می‌توانند در شرایط نامساعد اقتصادی یا در زمانیکه بازار سهام یک روند نزولی را تجربه می‌کند به کمک بازدهی سبد سرمایه‌گذاران بیایند.
این کارشناس بازار سرمایه در خصوص مزایای دارایی‌های با درآمد ثابت توضیح داد: این دارایی‌ها از مزایای متعددی برخوردارند که می‌تواند برای اکثر سرمایه‌گذاران جذاب باشد. حفظ سرمایه اولیه، وجود جریان درآمدی مستمر و نقد شوندگی بالا از مهمترین این ویژگی‌ها به‌شمار می‌روند؛ هرچند که در حال حاضر بسیاری از مردم بخشی از سرمایه خود را در سپرده‌های بانکی قرار داده و به نوعی استراتژی‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت را دنبال می‌کنند، اما بازار سرمایه نیز فرصت‌های سرمایه‌گذاری زیادی را در این حوزه ارائه می‌کند. اوراق مشارکت دولتی و شرکتی، انواع صکوک، اوراق رهنی، اسناد خزانه اسلامی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت ابزارهایی هستند که می‌توانند در مقایسه با سپرده‌های بانکی از جذابیت‌های بیشتری برخوردار باشند.
مدیرعامل شرکت سبدگردان الگوریتم اضافه کرد: ممکن است برخی افراد ابزارهای با درآمد ثابت بازار سرمایه را مشابه با سپرده‌های بانکی بدانند. باید گفت که هرچند برخی ویژگی‌ها میان هر دو مشترک است ولی تفاوت‌های مهمی نیز در این میان وجود دارد. در واقع سپرده‌های بانکی بیشتر کارکرد پس‌انداز دارند تا سرمایه‌گذاری؛ این سپرده‌ها برای پوشش تعهدات مالی کوتاه مدت یا اهداف مالی در آینده‌ای نه چندان دور مورد استفاده قرار می‌گیرند.
وی تصریح کرد: باید توجه داشت به دلیل عدم امکان افتتاح سپرده‌های بانکی با سررسید بیشتر از یکسال، تخصیص بخش زیادی از سرمایه به این سپرده‌ها می‌تواند سرمایه‌گذاران را با ریسک سرمایه‌گذاری مجدد مواجه سازد و ممکن است سرمایه‌گذاران در پایان عمر سپرده خود قادر به تمدید آن با نرخ‌های قبلی نباشند.
آقاقلیزاده سپرده‌های بانکی را سبب کاهش انعطاف در استراتژی‌های سرمایه‌گذاری عنوان کرد و گفت: اگر سرمایه‌گذار با توجه به تغییر شرایط اقتصادی و یا بهبود اوضاع در بازار سهام تصمیم به تغییر ترکیب دارایی‌های خود و افزایش درصد سرمایه‌گذاری در سهام بگیرد، در صورت انتقال منابع سپرده به دلیل وجود نرخ شکست، متضرر خواهد شد؛ در حالیکه در مقابل اوراق با درآمد ثابت با دوره سررسید طولانی‌تر یا صندوق‌های با درآمد ثابت بدون سررسید قرار دارند که فروش آنها در هر زمان جریمه‌ای به دنبال نخواهد داشت
وی تاکید کرد: در سال‌های گذشته با توجه به نرخ‌های ترجیحی بالای سپرده‌های بانکی، سپرده‌گذاری در بانک‌ها برای افراد جذاب بود، این در حالی بود که اکثر مؤسسات مالی و اعتباری نیز نرخ‌های بسیار بالاتری را به سپرده‌گذاران خود پیشنهاد می‌کردند و از این طریق موفق به جذب سرمایه قابل توجهی هم شدند، اما اخیراً با توجه به کاهش نرخ سود بانکی، ماه‌شمار شدن سود سپرده‌ها و همچنین مسائل پیش آمده در رابطه با برخی از مؤسسات مالی و اعتباری که موجب سلب اطمینان سرمایه‌گذاران شد، می‌توان گفت تا حدی از جذابیت سپرده‌های بانکی کاسته شده و سایر دارایی‌های با درآمد ثابت می‌توانند سهم بیشتری را در سبد سرمایه‌گذاران به خود اختصاص دهند.
این پوشش ریسک سبد سرمایه گذاری کارشناس بازار سرمایه صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت را یکی از ابزارهایی دانست که در سال‌های اخیر مورد استقبال سرمایه‌گذاران قرار گرفته اند و بیان کرد: این صندوق‌ها منابع مالی را از بازار جمع‌آوری کرده و در سبدی از انواع اوراق بدهی و سپرده‌های بانکی سرمایه‌گذاری می‌کنند. این صندوق‌ها در دو نوع با تقسیم سود و بدون تقسیم سود در حال فعالیت هستند. با نگاهی به عملکرد این صندوق‌ها می‌توان دریافت که در حال حاضر نرخ بازدهی سالانه آنها بیشتر از سپرده‌های بانکی است.
وی انتخاب اوراق با درآمد ثابت برای سبد سرمایه‌گذاری را شامل رعایت نکاتی دانست و افزود: سرمایه‌گذاران این اوراق نیز باید مانند سرمایه پوشش ریسک سبد سرمایه گذاری گذاری سهام نکاتی از جمله شرایط فعلی و دورنمای اقتصاد کشور و همچنین اعتبار ناشر را مد نظر قرار دهند. با توجه به آنکه اکثر سرمایه‌گذاران از تخصص، زمان و منابع کافی برای بررسی کلیه اوراق موجود در بازار برخوردار نیستند، می‌توانند به جای خرید مستقیم این اوراق به سراغ صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت بروند. در واقع افراد با خرید واحدهای این صندوق‌ها با منابع بسیار کمتر می‌توانند سبد متنوعی از اوراق با درآمد ثابت را در اختیار داشته باشند.
وی راه حل این مشکل را خرید واحدهای صندوق‌های با درآمد ثابت بیان کرد و اظهار کرد: این صندوق‌ها با توجه به افق سرمایه‌گذاری بلندمدت‌تر خود، می‌توانند این اوراق را در سبد دارایی‌های خود قرار دهند و سرمایه‌گذاران نیز بدون توجه به ترکیب دارایی‌های صندوق قادر خواهند بود به راحتی و به‌صورت روزانه اقدام به خرید و فروش واحدهای صندوق کنند و در عین حال از بازدهی بالای اوراق مذکور نیز بهره‌مند شوند.
مدیر عامل شرکت سبدگردان «الگوریتم» صندوق‌های با درآمد ثابت را دارای ریسک اعتباری کمتری دانست و تصریح کرد: همانطور که می‌دانید ریسک اعتباری به عدم توانایی در انجام تعهدات گفته می‌شود، در صندوق با درآمد ثابت به دلیل تنوع سبد دارایی‌ها و توزیع منابع بین بانک‌ها و ناشران مختلف، ریسک اعتباری کمتر از سپرده‌گذاری در یک بانک مشخص و یا خرید اوراق یک ناشر خاص خواهد بود.
وی در مقایسه صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله و مبتنی بر صدور و ابطال، گفت: صندوق‌های قابل معامله با توجه به نقدشوندگی بالاتر و همچنین عدم تعلق کارمزد ابطال در صورت ابطال واحدها زودتر از موعد مشخص، جذابیت بیشتری دارند. به ویژه مورد دوم برای سرمایه‌گذارانی که برای یک دوره موقت تمایل به سرمایه‌گذاری در دارایی با درآمد ثابت دارند، اهمیت خواهد داشت.
این کارشناس بازار سرمایه بیان کرد: به عنوان نکته پایانی در رابطه با صندوق‌های با درآمد ثابت باید گفت، این صندوق‌ها در دنیا براساس سررسید دارایی‌های موجود در سبد و همچنین رتبه اعتباری آنها در انواع مختلفی به سرمایه‌گذاران ارائه می‌شوند؛ این در حالی است که در کشور ما سررسید اکثر اوراق یکسان بوده و همچنین به دلیل عدم وجود رتبه‌بندی اعتباری اوراق امکان متنوع‌سازی صندوق‌ها بر اساس کیفیت اعتباری اوراق وجود ندارد، با رفع این مسائل می‌توانیم در آینده شاهد تنوع در ساختار سبد دارایی‌های صندوق‌های با درآمد ثابت باشیم.
دیدگاه شما