اوراق مشتقه مبادله ای چیست

شما باید بدانید که اوراق بهادار یکی از ابزارهای مالی به شمار می رود و قابلیت نقل و انتقال آن از جمله ویژگی های مهم آن است. نوع ارزش مالی این اوراق با انواع آن مشخص می شود که شما باید به خوبی با انواع آن آشنایی داشته باشید. شرکت و یا نهادی که این نمونه از اوراق ها را صادر می کند به عنوان توزیع کننده شناخته می شود که انواع این اوراق را به مشتریان خود ارائه می دهد. در واقع شما باید بدانید این نمونه از اوراق ها به نوعی رابطه طلبکاری را از یک شرکت و یا نهاد نشان می دهد که به صورت کلی آن را یک ارزش مالی به شمار می آورند.
در دنیای امروزه تنها اسکناس های نیستند که دارای ارزش می باشند، بلکه باید بدانید بدانید یک سری کاغذ دیگر هم هستند که ارزش زیادی دارند و اوراق بهادار یکی از انواع آنها می باشد. این اوراق یکی از مهمترین و اصلی ترین ویژگی هایی که دارند این است که مالکیت و موقعیت یک فرد را در هر یک از مکان هایی که در آن اوراق دارد نشان می دهد. در بازار سرمایه این اوراق را به 3 دسته تقسیم می کنند که هر یک از آنها ویژگی های متنوعی دارند. در ادامه برخی از آنها که اهمیت بسیار زیادی دارد و شما باید با آنها آشنایی داشته باشید را در ادامه بیان می کنیم.

اوراق مشتقه مبادله ای چیست

چرا سهمی را که خریده ام در پرتفوی خود نمی بینم ؟

زمانی که کارگزار ناظر سهم شما کارگزاری غیر از کارگزاری خبرگان سهام باشد شما در پرتفوی خود این سهم را نمی توانید ببینید . ممکن است کارگزارناظر سهم شما کارگزاری خبرگان سهام باشد ولی به دلیل افزایش سرمایه کارگزار ناظر سهمتان پاک شده باشد که در آن صورت هم باید تغییر کارگزار ناظر دهید .

چگونه درخواست تغییر کارگزار ناظر را انجام دهیم؟

شاید برای شما هم اتفاق بیفتد که برای فروش سهام و یا حق تقدم های ناشی از افزایش سرمایه شرکت ها دچار مشکل شده باشید و در تماس با ما با این پاسخ مواجه شوید که "کارگزار ناظر برای فروش سهم، این کارگزاری نیست!"
رای تغییر ناظر سهم خود کافیست از منوی درخواست ها روی گزینه تغییر کارگزار ناظر کلیک کنید و پس از وارد کردن نام سهم مورد نظر خود برای تغییر ناظر. روی تصویر فرم کلیک کنید و گواهی انتقال سهام خود را به درخواست خود پیوست کنید. ویا در نحوه فیزیکی انتقال ناظر، مشتری باید آخرین برگه‌های سهم خود را در نماد یا نمادهای موردنظر با مهر کارگزاری قبلی (مبدأ) از آن کارگزاری دریافت کرده و به همراه فرم تکمیل شده انتقال‌ناظر به کارگزاری جدید (مقصد) تحویل دهد. به این ترتیب یک روز کاری بعد، نمادهایی که برگه سهام آن‌ها تحویل کارگزاری شده است، در پرتفوی مشتری، قابل مشاهده است.

برگه سهم خود را چگونه دریافت کنم؟

گاهی برای دریافت سود سهم یا موارد دیگر، به برگه سهم خود نیاز پیدا می کنید. در این موارد فقط کافی است با آدرس الکترونیکی https://ddn.csdiran.com/dara/portfo مراجعه کنید و از قسمت گزارش دارایی - دریافت برگه سهم

مدارک مورد نیاز برای افتتاح حساب معاملات آنلاین کارگزاری خبرگان سهام چیست؟

اصل شناسنامه
اصل کارت ملی
شماره حساب بانکی
تکمیل فرم‌های کارگزاری (احراز هویت، قرارداد آنلاین و. )
ثبت نام در سایت سجام و دریافت کد 10 رقمی سجام

درشهر محل سکونت ما، کارگزاری خبرگان سهام شعبه ندارد، آیا می‌توانم غیرحضوری کد آنلاین بگیرم؟

کارگزاری خبرگان سهام به منظور سهولت و بهبود در ارائه خدمات به مشتریان گرامی، خدمتی نو در زمینه صدور کد بورسی و کد معاملات آنلاین به صورت غیرحضوری معرفی می¬‌نماید. علاقمندان به فعالیت در بازار سرمایه می¬‌توانند فقط یکبار به سامانه ثبت نام غیر حضوری سجام مراجعه و با صرف چند دقیقه اطلاعات خود را تکمیل و ثبت نام نمایند. جهت کسب اطلاعات بیشتر به آدرس https://sjm.khobregan.com مراجعه نمایید.
متقاضیان بخصوص مشتریان شهرهایی که فاقد شعبه فعال کارگزاری خبرگان سهام هستند، میتوانند پس از تکمیل فرم‌های الکترونیک موجود در سامانه ثبت نام غیر حضوری سجام و آپلود تصویر شناسنامه و کارت ملی ، فایل فرم ها را دانلود کرده و پرینت گرفته و با همراه داشتن شناسنامه و کارت ملی با مراجعه به دفاتر پیشخوان منتخب ذکر شده در سایت خبرگان سهام، تمامی صفحات قرارداد را در حضور متصدی دفتر پیشخوان امضا و اثر انگشت نمایند و پس از تایید و احراز هویت دفتر پیشخوان توسط متصدی دفاتر، نام کاربری و رمز عبور معاملات آنلاین پس از چند روز از طریق اس ام اس و ایمیل ارسال می گردد.

با چه مقدار پول می توانیم اقدام به خرید سهام در بورس نماییم؟

حداقل سرمایه برای ورود به بورس محدودیت خاصی ندارد. البته برای خرید آنلاین سهام حداقل مبلغ سفارش باید 5۰۰ هزار تومان باشد.

آشنایی با انواع اوراق بهادار

شما باید بدانید که اوراق بهادار یکی از ابزارهای مالی به شمار می رود و قابلیت نقل و انتقال آن از جمله ویژگی های مهم آن است. نوع ارزش مالی این اوراق با انواع آن مشخص می شود که شما باید به خوبی با انواع آن آشنایی داشته باشید. شرکت و یا نهادی که این نمونه از اوراق ها را صادر می کند به عنوان توزیع کننده شناخته می شود.

اوراق بهادار چیست؟

شما باید بدانید که اوراق بهادار یکی از ابزارهای مالی به شمار می رود و قابلیت نقل و انتقال آن از جمله ویژگی های مهم آن است. نوع ارزش مالی این اوراق با انواع آن مشخص می شود که شما باید به خوبی با انواع آن آشنایی داشته باشید. شرکت و یا نهادی که این نمونه از اوراق ها را صادر می کند به عنوان توزیع کننده شناخته می شود که انواع این اوراق را به مشتریان خود ارائه می دهد. در واقع شما باید بدانید این نمونه از اوراق ها به نوعی رابطه طلبکاری را از یک شرکت و یا نهاد نشان می دهد که به صورت کلی آن را یک ارزش مالی به شمار می آورند.
در دنیای امروزه تنها اسکناس های نیستند که دارای ارزش می باشند، بلکه باید بدانید بدانید یک سری کاغذ دیگر هم هستند که ارزش زیادی دارند و اوراق بهادار یکی از انواع آنها می باشد. این اوراق یکی از مهمترین و اصلی ترین ویژگی هایی که دارند این است که مالکیت و موقعیت یک فرد را در هر یک از مکان هایی که در آن اوراق دارد نشان می دهد. در بازار سرمایه این اوراق را به 3 دسته تقسیم می کنند که هر یک از آنها ویژگی های متنوعی دارند. در ادامه برخی از آنها که اهمیت بسیار زیادی دارد و شما باید با آنها آشنایی داشته باشید را در ادامه بیان می کنیم.

معرفی انواع اوراق بهادار :

شما باید بدانید که هر یک از انواع اوراق بهادار در بازار سرمایه دارای ویژگی های مختلفی می باشد و هر یک از آنها مشخصات خاصی دارند. 3 مورد از آنها که در هر یک از انواع بازار سرمایه وجود دارد و باید با آنها آشنایی داشته باشید عبارت می باشد از :

اوراق بدهی :

اوراق قرضه و یا اوراق بدهی آن دسته از اوراق هایی می باشد که شرکت صادر کننده آن متعهد می شود در برابر مبلغی که از خریدار دریافت نموده، مبلغ مشخص شده ای را که دوره های متنوعی دارد به فردی که دارنده اوراق است ارائه دهد. در نهایت بعد از اینه این دوره به اتمام می رسد و زمان آن تمام می شود شرکت صادر کننده موظف است که اصل مبلغی دریافتی را که از خریدار دریافت نموده به او برگرداند. آن شرکتی که این مونه از اوراق ها را صادر کرده است در برابر فردی که مالک اوراق است وظایفی دارد. وظیفه اصلی آن شرکت برای مدیریت مالی سرمایه خود این است که سود و بهای اوراق خریداری شده را به مالک بدهد. اما مالک باید بداند که هیچ سهمی در آن شرکت صادر کننده ندارد و همین مورد یکی از مهمترین مواردی است که باید با آن آشنایی داشته باشد. این نمونه از اوراق ها انواع متفاوتی دارد و هر یک از انواع آن هم دارای ویژگی های متنوعی می باشد.

به دلیل ویژگی های خاصی که این نمونه از اوراق بهادار دارند به آنها اوراق بدهی نیز می گویند. این نمونه از اوراق ها بیشتر به وسیله شرکت هایی که برای تامین سرمایه به پول نیاز دارند صادر می شود. آنها برای انجام دادن فعالیت های خود به سرمایه نیاز دارند و به همین دلیل این اوراق را منتشر می کنند. آنها به جای اینکه از بانک ها پول بگیرند از مردن پول قرض می کنند و سپس سود آن را به مردم ارائه می دهند. این اقدام شرکت ها موجب می شود که هم کار خودشان سریعتر انجام شود و کمبود بودجه نداشته باشند و هم اینکه خریدار اوراق سودی نصیبش می گردد. سرمایه گذاری کردن در این نمونه از اوراق ها ریسک کمی دارد و بازده سرمایه گذاری آن قوی است. به همین دلیل افراد زیادی که به دنبال سرمایه گذاری بی خطر هستند آن را خریداری می کنند. انواع این اوراق عبارت است از :

– اوراق قرضه :

انتشار دادن این اوراق بر اساس قوانین و شرایط خاصی می باشد که هر یک از کشورها آن را اعلام می کنند. این نمونه از اوراق به دست هر یک از افرادی که پول دارند می رسد و آنها می توانند اوراق را خریداری کرده و در سود آن مشارکت نمایند.

– اوراق مشارکت :

این نمونه از اوراق بهادار به نوعی اوراق قرضه می باشد که برای پروژه ای خاص آن را منتشر می کنند. سود اجرای پروژه در این نمونه از اوراق ها وجود دارد و بسیاری از افراد آن را خریداری می کنند. این نمونه از اوراق به طور معمول بی اسم هستند ولی باید بدانید سود آنها تضمین شده می باشد.

– اوراق خزانه :

این نمونه از اوراق برای تامین خزانه و سرمایه دولت منتشر می شود. اعتبار دولت با انتشار دادن آنها افزایش پیدا می کند. شما باید بدانید سررسید این نمونه از اوراق تنها یک سال و یا کمتر می باشد که هزینه فروش آنها بسیار ارزان تر از دیگر نمونه اوراق مشتقه مبادله ای چیست ها است و به همین دلیل مشتریان بیشتری دارد. با هر عنوانی آن را توزیع می کنند تا افراد خریداری نمایند.

اوراق حقوق صاحبان سهام :

در بن انواع اوراق بهادار که در بازار موجود است شما باید بدانید که سهام یکی از متداول ترین و بهترین ورقه های بهادار به شمار می رود. شما باید بدانید در بازار بورس بیشتری حجم معامله هایی که صورت می گیرد بر اساس این اوراق می باشد و همین مورد از جمله ویژگی های این نمونه از اوراق می باشد. ریسک این نمونه از اوراق نسبت به اوراق بدهی بیشتر است و به همین دلیل کمتر افرادی آن را خریداری می کنند. اما باید بدانید که بازدهی آن بسیار بیشتر از نمونه های دیگر است و به همنی دلیل افراد ترجیح می دهند که این نوع از اوراق را خریداری کنند تا سود بیشتری به دست آورند. هر سهم نشان گر میزان مالکیت فردی می باشد که آن را خریداری کرده است.
به طور کلی باید بدانید این نمونه از اوراق بهادار بیشتر روی هم تکیه دارد. به عنوان مثال اگر یک شرکت تنها یک سهم داشته باشد تنها یک نفر مال کلی آن شرکت می باشد. اما اگر اگر یک شرکت سهم خود را بیشتر کند مالکان بیشتری هم خواهد داشت. شرکت های سهامی بسیار زیادی در دنیا وجود دارند که سهم خود را به فروش می رسانند و شما می توانید آنها را خریداری کنید. سودی که در این نمونه ز اوراق وجود دارد نسبت به دیگر نمونه ها بیشتر است و به همین دلیل مشتریان آن هم زیاد می باشد. شرکت های سهامی دو نمونه سهام دارند که یکی از آنها عام و دیگی خاص است. یکی از مهمترین ویژگی هایی که این نمونه از اوراق دارند در این است که شما به عنوان خریدار در سود و زیان آن شرکت که سهام خود را به فروش رسانده است شریک می باشید.

ابزارهای مشتقه :

از دیگر انواع اوراق بهادار که شما باید به آنها آشنایی داشته باشید ابزارهای مشتقه می باشد. این نمونه از اوراق بیشتر در بازاری کاربرد دارد که معامله های آن بازار بر اساس دارایی پایه و یا یک کالای فیزیکی باشد. این نمونه از دارایی ها می تواند به شکل نرخ های بهره، سهام، کالا، صنعت ساخت و ساز و …. باشد. شما باید بدانید که این نوع از اوراق انواع متنوعی دارد و هر یک از انواع آن هم دارای ویژگی های مختلفی است. به طور کلی این نمونه از اوراق ها به 4 دسته تقسیم می شوند که هر یک از آنها هم دارای بخش های متنوعی هستند.

-قراردادهای سلف :

منظور اصلی از قرارداد سلف در این است که دو طرف تعهد می نمایند یک کالا را در زمان مشخص شده و با قیمتی که تعیین می کنند مبادله نمایند. این نمونه از اوراق بهادار که در ابزارهای مشتقه جای می گیرد باید بر اساس توافق طرفین می باشد، در غیر این صورت مورد قبول واقع نمی شود. بر اساس این قرارداد تمامی مبلغی که دو طرف بیان کرده اند باید قبلا پرداخت شود و کالا هم باید در زمانی که مشخص شده است تحویل داده شود. در این نمونه از معامله ها به طور معمول پول رد و بدل می شود و یا اینکه اسنادی را به هم می دهند که حکم پول را دارد.

– قراردادهای آتی :

در این نمونه از قراردادهای اوراق بهادار دو طرف تعهد می نمایند کالا را در زمان مشخص شده و با قیمت تعیین گشته به یکدیگر تحویل دهند. قیمت تعیین شده باید بر اساس بازاری باشد که شما در آن فعالیت دارید. باید بدانید که مبلغ این نمونه از معامله ها در زمان سررسید معامله به درستی تعیین می شود و قراردادها هم در بازارهای رسمی باید مورد بررسی قرار بگیرند. در غیر این صورت ارزشی ندارند.

– قراردادهای معاوضه :

در این نمونه از قرارداد، طرفین نسبت به یکدیگر تعهد دارند که برای مدت مشخص شده دو دارایی را با قیمت و کیفیت مشخص تعویض کنند و به یکدیگر ارائه دهند. آنها بعد از اینکه آن اوراق مشتقه مبادله ای چیست زمان مشخص شده به اتمام برسد باید عین آن کالاهایی که به یکدیگر تحویل داده اند را به یکدیگر برگردانند. یکی از مهمترین نکاتی که در مورد این نمونه از قراردادها وجود دارد و شما باید از آن اطلاع داشته باشید این است که به صورت غیر رسمی هستند.

– قراردادهای اختیار معامله :

در این نمونه از اوراق بهادار که در دسته بندی اوراق مشتقه قرار می گیرد، به خریدار اختیار داده می شود که یک کالا را در مدت مشخص شده خرید و فروش نماید. قیمتی که آن کالا دارد را در این نمونه از اوراق برای فردی که خریدار است تعیین می کنند تا با آگاهی و دانش کامل آن را خریداری نمایند.
تمامی این اوراق بهادار که در ابزارهای مشتقه تقسیم بندی می شود هم در بورس و هم در بازار بیرون از بورس مورد استفاده قرار می گیرند. آن دسته از اوراق مشتقه ای که بیشتر در خارج از بورس هستند و مورد استفاده قرار می گیرند گسترده تر می باشند. آنها شامل قانون گذاری هایی که بورس دارد نمی شوند و به همین دلیل ریسک بیشتری را هم برای خریداری دارند که شما باید به خوبی آنها را در نظر داشته باشید. البته که باید بدانید این نمونه از اوراق ها رشد زیادی برای اقتصاد ندارند و به همین دلیل نسبت به دو نمونه قبلی که بیان کردیم چندان خرید و فروش نمی شوند.
چکیده مطلب :
در این مقاله شما به خوبی با انواع اوراق بهادار آشنایی لازم را به دست آوردید. در واقع شما باید بدانید دسته بندی های زیادی برای هر یک از این اوراق وجود دارد که به صورت خلاصه آنها را بیان کردیم. شما می توانید هر یک از این اوراق را در بازار بانکی و یا بازار بورس خریداری کنید و از خرید آنها سود خوبی هم به دست آورید. هر یک از آن اوراق که بیان کردیم ویژگی های مشخص شده ای دارند و سود آنها در بازارهای مشخص شده ای زیاد است که باید به خوبی آنها را شناسایی کنید.

معرفی فینتو

شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشه که به خاطر یکسری از مشکلات نتونید به محل کار برید یا برای مثال خارج از ساعت کاری باید گزارشی رو آماده کنید تا برای مدیرتون که داخل جلسه است ارسال کنید.

و یا اینکه به دلیل نوسانات برق برای سیستم داخل شرکتتون مشکل پیش اومده و تقریبا همه اطلاعاتتون از بین رفته.

همه این اتفاقات و صدها مسائل دیگه باعث شدن تا کم کم نرم افزار های سنتی و اوراق مشتقه مبادله ای چیست یا به اصطلاح local جای خودشون رو به سیستم های ابری بدن که از لحاظ امنیت و دسترسی به مراتب قوی تر هستند.

ما در فینتو با بهره گیری از آخرین دانش روز فناوری اطلاعات تونستیم یک نرم افزار حقوق و دستمزد ابری بسیار قوی طراحی و عرضه کنیم تا شما دوستان بتونید به راحتی از هرکجا و با هر دستگاهی کارهاتون رو انجام بدید.

ابزارمالی چیست؟

ابزار مالی هر نوع دارایی قابل معامله، مانند پول نقد، ملک، برگه سهام، اوراق بهادار، سند اوراق مشتقه مبادله ای چیست رسمی یا قانونی مانند و اوراق قرضه که ارزش مبادله‌ای داشته باشند، اطلاق می‌گردد. بر پایه استانداردهای گزارشگری مالی بین‌المللی ابزارهای مالی به دو گروه تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از: ابزارهای مشتقه و ابزارهای نقد. با گروه مشاوران خبره کسب و کار ایرانیان جهت آشنایی بیشتر با زیرمجموعه ابزارهای مشتقه(اختیارات متعارف و اختیارات نامتعارف) همراه شوید.

ابزار مشتقه ابزاری است که ساختار پرداخت و ارزش آن از ارزش دارایی پایه و شاخص‌های مربوطه اتخاذ می‌شود. این ابزار به دارنده آن اختیار یا تعهد خرید یا فروش یک دارایی معین را می‌دهد و ارزش آن از ارزش دارایی مربوطه مشتق می‌شود. انواع مشتقات (سو‌آپ ها، قراردادهای آتی، اختیار معامله و پیمان آتی) به‌واسطه شیوه‌ای که در بازارها معامله می‌گردند (اوراق مشتقه فرابورس و اوراق مشتق مبادله‌ای) تمیز داده می‌شوند.

اختیارات(Option)

قراردادهای اختیار از قرن‌ها پیش شناخته‌شده است. پيشرفت در مهندسی مالی از اوایل دهه 1980 به‌طور چشمگير در رشد اختیارها که ابزارهای انعطاف‌پذیر و همه‌جانبه هستند، نشان داده‌شده است. اهمیت اختیارهای مالی از دهه 1970 به بعد است که با انتشار مقاله منسجم از بلک و شولز در اواخر سال 1973 که در مجله اقتصاد سیاسی ظاهر شد، است. بورس اختیار معامله شیکاگو در سال ۱۹۷۳ تأسیس شد و با راه‌اندازی نظامی که از فرم استاندارد استفاده می‌کرد فعالیت‌های تجاری و علاقه‌مندی دانشگاهی به این موضوع از این تاریخ پرداخته است. امروزه بسیاری از قراردادهای اختیار در شکل‌های استاندارد ایجادشده است و در بورس‌های اختیار نظام‌یافته معامله انجام می‌شود. اصطلاح “اختیارات نامتعارف” توسط مقاله مارک روبینشتاین در سال 1990 منتشر شد.

مفهوم اختیارات

اختیار معامله به خریداران حق خرید یا فروش دارایی پایه یا ابزار مالی با یک قیمت اعمال معین و در یک تاریخ خاص را می‌دهد ولی خریدار در اجرای آن تعهد ندارد. فروشنده نزد کارگزاری برای انجام کامل معامله (خرید یا فروش) اگر خریدار خواهان اعمال باشد تعهد می‌دهد. اختیاری که به دارندگان اجازه می‌دهد که دارایی را به قیمت مشخص خریداری کند اختیار خرید نامیده می‌شود. اختیاری که به دارندگان اجازه می‌دهد که دارایی را به قیمت مشخص به فروش برساند اختیار فروش نامیده می‌شود. با بالا رفتن تقاضاي سرمایه‌گذاری و مديريت ريسك با استفاده از آن، حجم معاملات آن در دهه 80، از حجم معاملات سهام پيشي گرفت كه اين واقعيت، ميزان پاسخگويي اختیارات به نيازهاي بازارهاي مالي را نمايان ساخت.

اختیارات زیرمجموعه دسته وسیع‌تر قراردادهای دعاوی احتمالی (ابزارهای مالی که عایدی آن‌ها بستگی به عایدی بعضی دارایی‌های پایه دیگر دارد) هستند؛ بنابراین برای اختیارات سهام خرید یا فروش یک واحد از سهام یک شرکت از بین سایر چیزها، به ارزش بازار سهام بستگی دارد. شاید اختیارها متداول‌ترین نوع از ادعاهای احتمالی باشند که دیده‌شده‌اند. ارزش اختیارات تابع پارامترهای ازجمله ارزش دارايي پايه (ازجمله سهام، كالا، ارز، نرخ بهره و شاخص سهام)، نوسانات آن، تاريخ سررسید و سطح پوشش آن است. تعامل تمامي اين پارامترها باعث پيچيدگي در فراگيري، كنترل و معامله اختیار می‌شود، به‌طوری‌که بدون بهره‌گیری از نرم‌افزارهای حل مدل‌های قیمت‌گذاری حاوي معادلات نسبتاً پيچيده رياضي، عملاً كار با اختیار امکان‌پذیر نيست. در معاملات اختیار، قابلیت‌ها و كاربردهاي متنوع و منحصربه‌فرد اختیار به‌عنوان يك ابزار قدرتمند در كنترل ريسك سرمایه‌گذاری و ايجاد سودآوري در شرايط مختلف نوسانات بازار (صعودي، نزولي و حتي راكد) بررسي می‌شود.

اهمیت اختیارات

مانند سایر ابزارهای مالی، قراردادهای اختیار نیز در بازارهای سازمان‌یافته مثل بورس سهام فیلادلفیا، بورس اختیارهای شیکاگو (CBOE) یا LIFFE مبادله می‌شوند اما می‌بایست میان این اختیارها و سایر اختیارهای خارج از بورس تمایز قائل شد. چون اختیارهای خارج از بورس قراردادهای سفارشی بین سرمایه‌گذاران هستند (ممکن است یک واسطه مالی خودش طرف قرارداد واقع گردیده باشد) از این منظر این قراردادها چون در پاسخ به نیاز خاصی طراحی‌شده‌اند ممکن است با شرایط پیچیده‌ای روبرو شوند و قیمت بازار برای آن‌ها مشاهده نشود بر این اساس طرفین می‌بایست به توافقی درباره ارزش‌گذاری این قراردادها برسند و فرصت‌های آربیتراژ را از بین ببرند (قیمت عادلانه). پیچیده‌تر بودن اختیارات نامتعارف نسبت به اختیاراتی که در مبادله به فروش می‌رسند (اختیارات متعارف) و طراحی آن برای بازار خارج از بورس موجب شده است که توجه محققان را به خود اوراق مشتقه مبادله ای چیست جلب کند.

انواع اختیارات

قراردادی که بر اساس آن خریدار اختیار معامله این حق را پیدا می‌کند که مقدار مشخصی از دارایی پایه را با مبلغ مشخصی در زمان مشخصی در آینده از فروشنده اختیار معامله خریداری نماید و یا به او بفروشد. این نوع قرارداد به‌طورکلی شامل اختیار خرید(call option) و اختیار فروش(put option) است که در هر مورد یک خریدار و یک فروشنده وجود دارد. خریدار اختیار در قرارداد اختیار خرید، صاحب این حق خواهد شد که در آینده کالایی را از فروشنده اختیار خریداری کند. فروشنده اختیار نیز متعهد می‌شود که بر اساس همین قرارداد، کالا را در زمان مشخص‌شده در صورت اعمال خریدار تحویل نماید.

حد سود و زیان در قراردادهای اختیار خرید و اختیار فروش نشان می‌دهد که خریداران اختیار معامله می‌توانند به‌صورت نامحدود سود کنند اما ضرر آن‌ها از یک حد مشخصی تجاوز نمی‌کند یعنی خریداران ضرر خود را محدود می‌کنند. در طرف مقابل فروشندگان سود محدود و زیان نامحدود خواهند داشت. سبک اعمال در قراردادهای اختیار معامله به دو صورت انجام می‌شود. اگر قرارداد در تاریخ سررسید اعمال شود درواقع سبک اعمال آن از نوع اروپایی است اما اگر در هرزمانی قبل از سررسید امکان اعمال وجود داشته باشد سبک آن از نوع آمریکایی است.

اختیارات نامتعارف(Exotic Option)

بعدازآن که درک درستی نسبت به اختیارات متعارف یافتیم لازم است به اختیارات نامتعارف به عنوان ابزارمالی در بازار خارج از بورس نیز پرداخته شود. اختیار متعارف و نامتعارف هردو ایده داشتن حق خرید یا فروش دارایی در آینده اوراق مشتقه مبادله ای چیست رادارند، اما سرمایه‌گذاران با استفاده از اختیارنامتعارف سود را به‌طور قابل‌توجهی متفاوت می‌کنند این بر اساس اقتضای بازار خارج از بورس است. اختیارات نامتعارف همان اختیار معاملات اروپایی و آمریکایی هستند اما در آن‌ها شرط یا شرایطی جدیدی لحاظ می‌شود که موجب رونق بیشتر این اختیارات در خریدوفروش‌ها می‌شود. به‌سادگی، یک اختیار نامتعارف، هر نوع اختیاری غیر از خریدوفروش‌های استاندارد در مبادلات عمده است.

اختیارات نامتعارف خود انواع مختلفی دارد:

1-اختیارات قیمت گزینی :سرمایه‌گذار به اعمال حق خود در طول عمر اختیار می‌پردازد اما در اختیارات متعارف این حق در زمان انجام قرارداد رخ می‌دهد.

2-اختیارات مانع: بازده بستگی به این دارد که آیا دارایی اساسی به بازه تعیین‌شده رسیده است یا خیر؟ و این حق خرید اساسی در یک قیمت اعمال از پیش تعیین‌شده تنها زمانی اتفاق می‌افتد که قیمت به مانع موردتوافق رسیده باشد که این همان چیزی است متفاوت از اختیارات متعارف که می‌تواند در هر قیمت پایین‌تر از قیمت اعمال رخ دهد (خریداری کند).

3-اختیارات آسیایی: گزینه مناسبی برای کاهش نوسانات مربوط به سرمایه‌گذاری هستند.

تفاوت نهایی بین اختیارهای نامتعارف و متعارف مربوط به نحوه تجارت آن‌ها است. اختیارهای متعارف شامل خریدوفروش‌ها است و می‌تواند در مبادلات عمده مانند کبو(The Cboe) در شیکاگو یافت شوند.

معرفی انواع اوراق مشتقه

داود سورانی *
آن چه که در پی می‌آید، ویرایش نخست سومین بخش از مقاله‌ «‌آشنایی با ابزارهای مالی»؛ از مجموعه‌ متون آشنایی با «مفاهیم علم اقتصاد» است که به توضیح درباره‌ نوع دیگری از ابزارهای مالی (اوراق مشتقه‌) می‌پردازد.

داود سورانی *
آن چه که در پی می‌آید، ویرایش نخست سومین بخش از مقاله‌ «‌آشنایی با ابزارهای مالی»؛ از مجموعه‌ متون آشنایی با «مفاهیم علم اقتصاد» است که به توضیح درباره‌ نوع دیگری از ابزارهای مالی (اوراق مشتقه‌) می‌پردازد.

سرویس مسائل راهبردی ایران، آشنایی با مفاهیم تخصصی و فنی در هر حوزه را مقدمه‌ ایجاد یک عرصه‌ عمومی‌‌‌‌ برای گفت‌وگوی دانشگاهیان و حرفه‌مندان با مدیران و سیاست‌گذاران درباره‌ سیاست‌ها و استراتژی‌ها و برنامه‌ها در آن حوزه می‌داند و اظهار امیدواری می‌کند تحقق این هدف، ضمن مستند‌سازی تاریخ فرآیند سیاست‌گذاری عمومی‌‌‌‌و افزایش نظارت عمومی‌‌‌‌بر این فرآیند، موجب طرح دید‌گاه‌های جدید و ارتقای کیفیت آن در حوزه‌های مختلف شود. سرویس مسائل راهبردی ایران ضمن اعلام آمادگی برای بررسی دقیق‌تر نیاز‌های خبرنگاران و سیاست‌پژوهان محترم، علاقه‌مندی خود را برای دریافت ([email protected]) مقالات دانشجویان، پژوهشگران، حرفه‌مندان، مدیران و سیاست‌گذاران محترم در ارائه‌ عناوین جدید مقالات یا تکمیل یا ویرایش مقالات منتشرشده، اعلام می‌کند.
قراردادهای مشتقه (Derivatives):
قراردادهای مشتقه به نوعی از قراردادهای مالی اطلاق می‌‌‌‌شود که ارزش خود را از کالای فیزیکی (دارایی پایه) می‌‌‌‌گیرند.
دارایی پایه می‌‌‌‌تواند به شکل سهام، کالا، نرخ‌های بهره، صنعت ساخت و ساز یا هر نوع دارایی دیگر باشد.
انواع قراردادهای مشتقه:
امروزه اوراق مشتقه در قالب چهار نوع قرارداد مشتقه اصلی مورد معامله قرار می‌‌‌‌گیرند، که عبارتند از‌:
- قراردادهای آتی (Futures)
- قراردادهای سلف (Forwards)
- قراردادهای اختیار معامله (Options)
- قراردادهای معاوضه (Swaps)
قراردادهای مشتقه فوق در مکان‌های زیر قابل معامله هستند:
مکان‌های انجام معاملات قراردادهای مشتقه:
1 - بورس اوراق بهادار
بورس به عنوان مکانی مرکزی برای انجام معاملات خریداران و فروشندگان است. قراردادها در بورس به شکل استاندارد بوده و قیمت‌های مربوطه، برای تمام کسانی که وارد بازار می‌‌‌‌شوند، یکسان است. قیمت‌های بورس به شکل سیستم حراج مستمر توسط کارگزارانی که از طرف مشتریان‌، شرکت‌ها یا خودشان فعالیت می‌‌‌‌کنند، تعیین می‌‌‌‌گردد. این سیستم حراج منجر به ایجاد و پذیرش وسیع قیمت مرجع در خصوص سهام عرضه شده گردیده و به «کشف قیمت» معروف است. باید توجه داشت که بورس برای خود موقعیت معاملاتی تعیین نمی‌کند و برای داشتن موقعیت معاملاتی نیز به افراد توصیه خاصی نمی‌‌‌‌کند. مسوولیت بورس این است که به عنوان ناظر بازار معاملات را سالم و نظام یافته نماید. همچنین، تمامی‌‌‌‌بورس‌ها دارای قوانین منظم و مدون بوده و از هویت و موقعیت معاملاتی افراد باخبر هستند. اعضایی که قوانین بورس را زیر پا بگذارند، متحمل جریمه یا مشمول مجازات‌های دیگر خواهند شد.
2 - بورس کالا‌
بورس کالا (Commodity Exchamge) یک اوراق مشتقه مبادله ای چیست بازار متشکل و سازمان یافته‌ است که در آن بطور منظم کالای معینی با ساز وکاری خاص مورد معامله قرار می‌گیرد‌. امروزه طبقه‌بندی‌های متعددی برای یک بورس کالایی وجود دارد، اما گسترش بازارهای بخش مالی و حقیقی اقتصاد سبب شده چندین نوع از بورس‌ها در قالب یک تشکل متمرکز قرار داشته باشند. عموما بورس‌های کالایی را در مقابل بورس‌های اوراق بهادار تعریف می‌کنند. به عبارتی، هر آن چیزی که در زمینه ۱- فلزات و مواد معدنی ( کانی‌ها )، ۲- انرژی (نفت و‌. ) و ۳- محصولات کشاورزی مورد مبادله قرار می‌گیرد، در زمره بورس کالایی می‌گنجد‌.
3 - بازار فرا بورسی (OTC)
معاملات فرابورسی (خارج از بورس) نوعی معامله جایگزین است که به شبکه معامله‌گرانی که بطور حضوری با یکدیگر ملاقات نمی‌‌‌‌کنند و از طریق تلفن و کامپیوتر با یکدیگر ارتباط برقرار می‌‌‌‌کنند، اطلاق می‌‌‌‌شود. معاملات مذکور اغلب بین موسسات مالی انجام می‌شود، همچنین می‌‌‌‌تواند به‌عنوان ابزارهای رایج میان بازارسازان تلقی گردد. تمام سخنان معامله گران پشت تلفن ضبط می‌‌‌‌شود تا چنانچه اختلافی بین معامله‌گران رخ دهد، به آن استناد شود. خریدار و فروشنده می‌‌‌‌توانند نحوه قراردادهای معامله شده در بازارهای فرا بورسی (OTC) را به‌دلخواه خود در آورند، بنابراین نیازی نیست شرایط قرارداد عینا مشابه آنچه در بورس عمل می‌‌‌‌شود، تعیین گردد.
در دنیا سه نوع بازار فرا بورسی وجود دارد:
۱ - بازار معاملاتی سنتی:
در این بازار معامله‌گران به‌عنوان بازارساز، قیمت خرید و فروش خود را اعلام می‌‌‌‌کنند. معامله گران قیمت‌های خود را پیشنهاد داده و قیمت قابل اجرا از طریق تلفن مذاکره شده یا برخی اوقات از طریق سایت‌های اینترنتی اعلام می‌‌‌‌شود. این گونه معاملات، معامله دو طرفه نامیده می‌‌‌‌شوند، چراکه دو طرف معامله از قیمتی که در یک مقطع زمانی توسط تلفن ارائه می‌شود، مطلع می‌‌‌‌گردند.
۲ - بازار معاملاتی الکترونیکی:
این بازار تقریبا شبیه معاملات الکترونیکی در بورس است؛ اما به این دلیل بازارهای فرابورسی خوانده می‌‌‌‌شود که از استاندارد کمتری برخوردار بوده و فاقد قرارداد طراحی شده و معاملات مشتقه شفاف است.
۳ - بازار معاملاتی بهینه:
بازار معاملاتی اخیر ترکیبی از دو اوراق مشتقه مبادله ای چیست بازار پیشین بوده و معامله گر بر اساس آنها به معاملات الکترونیکی می‌‌‌‌پردازد. معامله گر قیمت خرید و فروش خود را انحصارا به اطلاع فعالان بازار می‌‌‌‌رساند. معامله‌گر در این شکل معامله به‌عنوان طرف معامله در هر قرارداد عمل می‌کند، بنابراین نصف ریسک اعتباری(نوسانات منفی در قیمت) در بازار به او برمی‌‌‌‌گردد.
تشریح انواع قراردادهای مشتقه
1 - قرارداد آتی (Futures Contracts‌)
قراردادی است که در آن دو طرف تعهد می‌‌‌‌کنند که در یک تاریخ مشخص(تعیین شده طبق ضوابط بازار رسمی‌‌‌‌بورس) و با یک قیمت مشخص (تعیین شده طبق ضوابط بازار رسمی‌‌‌‌بورس) یک کالا با کیفیت مشخص(تعیین شده طبق ضوابط بازار رسمی‌‌‌‌بورس) را مبادله نمایند. در این قرارداد دو طرف متعهد هستند که طبق ضوابط قرارداد عمل کنند. خریدار معمولا نگران است که قیمت کالا در آینده بالا رود و فروشنده نگران است که قیمت کالا ثابت مانده یا پایین بیاید. این قراردادها در بازارهای رسمی‌‌‌‌ یا بورس انجام می‌‌‌‌گیرند و به نوعی نوسان‌های شدید قیمت کالا در آینده را کاهش می‌‌‌‌دهند. در این نوع قرارداد، پول کالای مورد معامله تا زمان تحویل پرداخت نمی‌‌‌‌شود ولی هر دو طرف معامله جهت حسن انجام معامله هنگام عقد قرارداد، ودیعه‌ای به اتاق پایاپای به عنوان وجه تضمین حسن انجام قرارداد می‌‌‌‌سپارند. برخی از قراردادهای آتی قابل معامله و واگذاری به دیگران در بورس (بازار دست دوم) هستند. بنابراین این نوع قراردادها به عنوان ابزارهای سفته بازی نیز مورد استفاده قرار می‌‌‌‌گیرند.
2 - پیمان آتی (Forward Contracts‌)- اصطلاحی که سازمان بورس به کار می‌برد‌
قراردادی است که در آن دو طرف تعهد می‌‌‌‌کنند که در یک تاریخ مشخص(توافقی است طبق ضوابط بازار غیر رسمی‌‌‌‌بورس) یا یک قیمت مشخص (توافقی است طبق ضوابط بازار غیر رسمی‌‌‌‌بورس) یک کالا با کیفیت مشخص (توافقی است طبق ضوابط بازار غیررسمی) را مبادله کنند. در این قرارداد دو طرف متعهد هستند که طبق ضوابط قرارداد عمل کنند‌. خریدار معمولا نگران است که قیمت کالا در آینده بالا رود و فروشنده نگران است که قیمت کالا ثابت مانده یا پایین بیاید.
این قرارداد‌‌ها در بازارهای غیررسمی‌‌‌‌ یا خارج از بورس صورت می‌‌‌‌گیرند و معمولا به علت اعتبار بالای دو طرف معامله کل مبلغ در زمان تحویل کالا در سررسید پرداخت می‌‌‌‌شود.
۳ - قراردادهای سلف (Bai-Salaf )
قراردادی است که در آن دو طرف تعهد می‌‌‌‌کنند که در یک تاریخ مشخص(توافقی است) و با یک قیمت مشخص (توافقی است) یک کالا با کیفیت مشخص (توافقی است) را مبادله کنند. در این قرارداد دو طرف متعهد هستند که طبق ضوابط قرارداد عمل کنند. خریدار نگران است که قیمت کالا در آینده بالا رود و فروشنده نگران است که قیمت کالا ثابت مانده یا پایین بیاید. این قرارداد در بازار غیررسمی(خارج از بورس) در کشورهای اسلامی‌‌‌‌صورت می‌‌‌‌گیرند. در این قراردادها کل مبلغ مورد معامله ابتدا به تحویل دهنده کالا پرداخت می‌‌‌‌شود، یعنی تحویل دهنده کالا در ابتدا پول را می‌‌‌‌گیرد و در سررسید، کالا را تحویل می‌‌‌‌دهد.
معاملات سلف به نوعی در شمار قراردادهای آتی قرار می‌‌‌‌گیرند. البته میان معاملات سلف و قراردادهای آتی تفاوت‌هایی وجود دارد. از آنجا که معاملات سلف در اغلب کشورها در خارج از بورس انجام می‌‌‌‌شود، فاقد استانداردهای لحاظ شده در قراردادهای آتی هستند. بنابراین دو طرف معامله می‌‌‌‌توانند قرارداد را به نحو دلخواه و براساس نیاز خود به صورت توافقی تنظیم کنند. در معاملات آتی، اتاق پایاپای (نهاد تسویه) وجود دارد که مبلغی را به عنوان ودیعه از هر دو طرف در هنگام عقد قرارداد دریافت می‌‌‌‌کند، در حالی که در قرارداد سلف اتاق پایاپای موجود نیست و هر طرف مستقیما نسبت به دیگری مسوول است. قراردادهای آتی در بورس کالا، تحت مقررات و نظارت کمیته معاملات است، اما بازارهای سلف تحت مقررات و ضوابط خاصی نیستند.
4 - قراردادهای استصناع (Bai-Istisna‌)
قراردادی است که در آن دو طرف تعهد می‌‌‌‌کنند که در یک تاریخ مشخص (توافقی است) و با یک قیمت مشخص(توافقی است) یک کالا با کیفیت مشخص(توافقی است) را مبادله کنند. در این قرارداد دو طرف متعهد هستند که طبق ضوابط قرارداد عمل کنند. خریدار معمولا نگران است که قیمت کالا در آینده بالا رود و فروشنده نگران است که قیمت کالا ثابت مانده یا پایین بیاید. این قرارداد در بازار غیررسمی‌‌‌‌(خارج از بورس) در کشورهای اسلامی‌‌‌‌صورت می‌‌‌‌گیرد. در این قرارداد کل مبلغ مورد معامله به صورت قسطی تا سررسید به تحویل دهنده کالا پرداخت می‌‌‌‌شود.
5 -قراردادهای معاوضه‌ای
(SwapContracts)‌
قراردادی است که در ان دو طرف متعهد هستند که برای مدت مشخص(توافقی است)، دو دارایی یا منافع حاصله از دو دارایی را با کیفیت مشخص(توافقی است) به نسبت اوراق مشتقه مبادله ای چیست تعیین شده، معاوضه کنند. پس از سررسید قرارداد دو دارایی یا منافع این دو دارایی به صاحبان اولیه آنها برمی‌‌‌‌گردد. این دارایی‌ها می‌‌‌‌توانند فیزیکی مثل گندم، طلا، نفت، چوب و غیره یا مالی مثل اوراق قرضه، مشارکت، وام و غیره باشند. در این قرارداد دو طرف متعهد هستند که طبق ضوابط قرارداد عمل کنند. این قرارداد به صورت غیررسمی(خارج از بورس) انجام می‌‌‌‌گیرند.
۶ - قراردادهای اختیاری
(Option Contracts)
الف) اختیار خرید (Call Option)
قراردادی است که صاحب اختیار(خریدار اختیار خرید) پس از پرداخت مبلغی مشخص(تعیین شده توسط بازار رسمی‌ ‌‌‌بورس) به فروشنده اختیار، این حق را پیدا می‌‌‌‌کند که تا زمانی مشخص(تعیین شده توسط بازار رسمی‌‌‌‌بورس)، دارایی رسمی‌‌‌‌مشخص را با کیفیت مشخص با قیمت مشخص (تعیین شده توسط بازار رسمی‌‌‌‌بورس) اگر بخواهد از فروشنده اختیار، خریداری کند؛ این تنها یک حق یا امتیاز خرید است نه اجبار. فروشنده اختیار خرید تا زمانی که خریدار اختیار خرید حق خود را اجرا نکرده‌، هیچ تعهدی در این قرارداد ندارد. زمانی که خریدار اختیار خرید حق خود را اجرا کند، فروشنده اختیار خرید اجبار دارد که تعهد را طبق قرارداد انجام دهد.
به عبارتی دیگر، خریدار اختیار خرید دارای یک حق است و فروشنده اختیار خرید در زمان اجرای این حق دارای تعهد می‌‌‌‌شود، این یک نوع تعهد احتمالی برای فروشنده اختیار خرید تلقی می‌‌‌‌شود. صاحب اختیار خرید(خریدار) فکر می‌‌‌‌کند که قیمت دارائی بالا می‌‌‌‌رود و فروشنده اختیار خرید فکر می‌کند که قیمت دارائی پایین می‌‌‌‌آید. این قرارداد به صورت رسمی‌‌‌‌در بورس‌های دنیا به روی دارایی‌های واقعی و مالی معامله می‌‌‌‌شوند. چنانچه صاحب اختیار به دلایل قیمت‌های بازار، از حق خود استفاده کند، حالتی ایجاد می‌‌‌‌شود که به آن درون پولی (in The money)
اطلاق می‌‌‌‌شود.
ب) اختیار فروش(Put option)‌:
قراردادی است که صاحب اختیار(خریدار اختیار فروش) پس از پرداخت مبلغی مشخص (تعیین شده توسط بازار رسمی ‌‌‌‌بورس) به فروشنده اختیار این حق را پیدا می‌‌‌‌کند که تا زمان مشخص (تعیین شده توسط بازار رسمی‌ ‌‌‌بورس) دارایی مشخص را با کیفیتی مشخص با قیمتی مشخص (تعیین شده توسط بازار رسمی‌‌‌‌بورس) اگر بخواهد به فروشنده اختیار بفروشد. این تنها یک حق یا امتیار فروش است نه اجبار. فروشنده اختیار فروش تا زمانی که خریدار اختیار فروش حق خود را اجرا نکرده، هیچ تعهدی در این قرارداد ندارد. زمانی که خریدار اختیار فروش حق خود را اجرا کند، فروشنده اختیار فروش اجبار دارد که تعهد را طبق قرارداد انجام دهد. به عبارتی دیگر، خریدار اختیار فروش دارای یک حق است و فروشنده اختیار فروش در زمان اجرای این حق دارای تعهد می‌‌‌‌شود؛ این یک نوع تعهد احتمالی برای فروشنده اختیار فروش تلقی می‌‌‌‌شود. صاحب اختیار فروش(خریدار) فکر می‌‌‌‌کند که قیمت دارایی پایین می‌‌‌‌رود و فروشنده اختیار فروش فکر می‌‌‌‌کند که قیمت دارایی بالا می‌‌‌‌رود. این قراردادها به صورت رسمی ‌‌‌‌در بورس‌های دنیا به روی دارایی‌های فیزیکی و مالی معامله می‌‌‌‌شوند.
اگر قرارداد اختیار معامله به گونه‌ای بسته شود که دارنده برگه بتواند در هر زمان (پیش از سررسید نهایی) از حق خود استفاده کند، آن را «اوراق آمریکایی» و اگر در برگ قرارداد این جمله قید شده باشد که دارنده تنها در زمان انقضا می‌‌‌‌تواند از آن حق استفاده کند، آن را «اوراق اروپایی»، می‌‌‌‌نامند. گواهی اختیار معامله قابل معامله در بازار دست دوم (بورس) نیز هست.
ادامه دارد.
تدوین:
کارشناس ارشد علوم اقتصادی دانشگاه تهران، خبرنگار اقتصادی سرویس مسائل راهبردی ایران

بورس کالا چیست | چگونه وارد بورس کالا شویم؟

بازار بورس ایران به چهار دسته تقسیم می شود. بورس کالا یکی از انواع بازارهای موجود در بازار بورس ایران به شمار می رود. دسته بندی بازار بورس شامل موارد زیر است :

در جهان، بازار بورس ارز هم وجود دارد که در آن ارز کشورهای خارجی معامله می شود. این در حالی است که در ایران معاملات ارز، خارج از بورس و در صرافی ها انجام می شود.

در این مقاله شما را با بورس کالا و سازوکارهای آن آشنا می سازیم.

تاریخچه بازار بورس کالا در ایران

دولت و مجلس شورای اسلامی با هدف ایجاد بازاری شفاف برای کالاهای اساسی و مواد اولیه واسطه ای بازار بورس کالا را ایجاد کردند. در این بازار علاوه بر سهولت در معاملات، قیمت کالاهای نام برده نیز مشخص می گردد.

در واقع بازار بورس کالا برای رفع برخی ناکارآمدی های بازار سنتی و همچنین غلبه بر نوسانات کاذب، عدم شفافیت لازم در کشف ارزش ذاتی یک سهم و نبود تضمین های کافی به معامله گران بوجود آمد.

سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران به عنوان اولین بازار بورس کالا در ایران در سال 1382 فعالیت خود را آغاز نمود. پس از آن سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی در سال 1383 شروع به کار کرد. با تصمیم شورای عالی بورس در سال 1384، بازار بورس فلزات و کشاورزی با یکدیگر ادغام شده و تحت عنوان بورس کالا به فعالیت خود ادامه دادند. دکتر سید ابراهیم عنایت یکی از بنیانگذاران بازار بورس کالا و همچنین از پیشکسوتان بازار سرمایه در ایران می باشند.

اغلب کالاهای مورد معامله در بازار بورس کالا ، کالاهای خام و فرآوری نشده هستند. از جمله این کالاها می توان به: زعفران، گندم، برنج، فلزات، پنبه، ذرت، پسته، محصولات شیمیایی، محصولات حوزه پتروشیمی و نفتی، کانی های فلزی و … اشاره نمود. در واقع بازار بورس کالا پل ارتباطی میان خریداران و فروشندگان این محصولات به شمار می رود.

بورس کالا ( Mercantile Exchange )

به بیان ساده بورس کالا ، بازاری منسجم است که فروشندگان کالاهای خود را در آن عرضه می نمایند. کالاهای عرضه شده توسط کارشناسان مربوطه قیمت گذاری می شوند. هدف از تشکیل این بازار، ایجاد سازوکاری مناسب برای انجام معاملات و همچنین حذف نقص ها و کاستی های بازار سنتی می باشد. فعالان این بازار به دو گروه تقسیم می شوند:

1- تولیدکنندگان و عرضه کنندگانی که تمایل دارند از نوسانات قیمت موجود در بازار در امان باشند.

2- افرادی که برعکس گروه اول، از نوسانات موجود در قیمت بازار استقبال نموده و از این طریق سود کسب می نمایند.

مزایای تشکیل بازار بورس کالا

• کنترل و انتقال ریسک موجود در بازار
• فراهم سازی بستری مناسب جهت انجام معاملات به صورت خودکار و نظام مند
• مشخص بودن مبدأ و خصوصیات کامل کالاهای مورد معامله
• کشف قیمت به صورت شفاف از طریق حراج حضوری، حذف رانت و مقابله با فساد موجود در بازار معاملات
• ضمانت کیفیت کالاها از طریق پذیرش کالا منوط به دارا بودن استانداردهای تعیین شده
• حذف بخش بزرگی از هزینه های مربوط به انجام معاملات از طریق تشکیل بازاری مستقل و بدون واسطه
• فراهم سازی ابزارهای مالی مناسب جهت انجام معاملات نقدی و آتی کالا

انواع بازارها در بورس کالا

بازار بورس کالا بر اساس انواع کالاهایی که در آن عرضه می شوند، تقسیم بندی می شود. در ادامه هر کدام را به صورت مفصل شرح خواهیم داد.

1. بازار فیزیکی

در بازار فیزیکی، کالاهای فیزیکی و مشهود مورد معامله قرار می گیرد. در واقع عملکرد این بازار تا حدودی شبیه به بازارهای سنتی است، با این تفاوت که بازار فیزیکی سازوکارهای اختصاصی و پیشرفته تری دارد. از جمله تفاوت های بازار فیزیکی و بازار های سنتی می توان به شفافیت بالای سطوح قیمتی و حجم معاملات بسیار زیاد در بازار فیزیکی اشاره نمود.

چهار گروه اصلی کالایی در بازار فیزیکی مبادله می شوند که عبارتند از:

• محصولات کشاورزی: این محصولات شامل: گندم، ذرت، جو، پسته، برنج، جوجه، تخم مرغ، شکر، عدس، روغن خام، مرغ منجمد، زعفران و . می باشد.
• محصولات شیمیایی و پتروشیمی: این محصولات شامل: محصولات شیمیایی (اوره، بنزین، اسید استیک و . ) و محصولات پلیمری (پلی پروپن، پلی اتیلن، پلی استراین و . ) می باشد.
• محصولات صنعتی و معدنی (کانی های فلزی): این محصولات شامل : آلومینیوم، مس، سرب، فولاد، روی و . می باشد.
• فرآورده های نفتی: این محصولات شامل : روغن، گوگرد، قیر، عایق رطوبتی و . می باشد.

بازار فیزیکی و قراردادهای مرتبط با آن

قراردادهای مورد استفاده در بازار فیزیکی شامل موارد زیر است:

قرارداد نقدی (تحویل فوری)

در این قرارداد، طرفین ملزم هستند به مدت 72 ساعت وجه و کالا را مبادله نمایند. به این صورت که خریدار کل مبلغ قرارداد و کارمزد آن را به صورت نقد پرداخت نموده و در مقابل کالای خریداری شده را از فروشنده دریافت می نماید.

قرارداد نسیه

در این قرارداد، خریدار، کالا را حداکثر تا 72 ساعت دریافت و بهای آن را در آینده پرداخت می نماید.

قرارداد معاوضه

در این قرارداد، دارایی در مقابل دارایی دیگر مورد معامله قرار می گیرد. به عنوان مثال طرفین معامله توافق می نمایند تا بهای برنج خریداری شده را با ذرت پرداخت نمایند.

قراداد سلف

در این قرارداد، خریدار ملزم به پرداخت کامل بهای کالای خریداری شده می باشد و در آینده آن را تحویل می گیرد. در واقع فروشنده کالا به منظور تأمین منابع مالی مورد نیاز خود، کالا را پیش فروش نموده است. این قرارداد درست برعکس قرارداد نسیه می باشد.

2. بازار فرعی

معاملات بازار بورس کالا به طور کلی در سه تابلوی اول، دوم و فرعی طبقه بندی می شوند. این دسته بندی بر اساس درجه نقدشوندگی سهام شرکت های حاضر در این بازار صورت می گیرد. تابلوهای اول و دوم در دسته تالار اصلی و تابلوی فرعی در دسته تالار فرعی قرار می اوراق مشتقه مبادله ای چیست گیرد.

بازار فرعی به لحاظ سازوکارهای عملیاتی مانند بازار فیزیکی است و ماهیت اصلی آن ها تفاوت چندانی با یکدیگر ندارد. تنها وجه تمایز این دو بازار گسترده تر بودن اقلام کالایی موجود در بازار فرعی نسبت به بازار فیزیکی می باشد.

به عبارت دیگر، علاوه بر اموال غیر منقول، کالاهایی که شرایط پذیرش در بازار فیزیکی را ندارند، در بازار فرعی مورد معامله قرار می گیرند. برای پذیرش کالا در این بازار کافی است شرایط زیر احراز گردد:

• عدم وجود اوراق مشتقه مبادله ای چیست ممنوعیت و محدودیت به لحاظ قانونی در معامله کالا
• بررسی و احراز مشخصات و شرایط کالا و همچنین انطباق کالا با شرایط اعلام شده در اطلاعیه های مربوط به عرضه در بورس
• تأمین وثیقه های لازم از سوی عرضه کننده کالا نزد اتاق پایاپای به منظور تضمین تحویل کالا

3. بازار مشتقه

بازار مشتقه، بازاری است که در آن بر حسب نیاز سرمایه گذاران روش جدیدی برای انجام معاملات بوجود آمده است. در این بازار، اوراق مشتقه مورد معامله قرار می گیرند. اوراق مشتقه، اوراقی هستند که براساس دارایی پایه مانند: محصولات کشاورزی، شیمیایی، طلا و . ارزش گذاری می شوند.

فرایند انجام معاملات در بازار مشتقه به این صورت است که ابتدا یک دارایی مشخص به عنوان دارایی پایه در نظر گرفته می شود و سپس قیمت معاملات از قیمت دارایی مشتق می گردد. به عبارت دیگر در این بازار، قراردادها براساس کالای پایه در نظر گرفته شده برای انجام معامله تنظیم می گردند. دارایی پایه می تواند سکه، زعفران، پسته، زیره، فرآورده های نفتی و انواع محصولات ارزشمند دیگر باشد.

بازار مشتقه و قراردادهای مرتبط با آن

در بازار مشتقه، از دو نوع قراردادهای آتی و اختیار معامله استفاده می شود.

قرارداد آتی

این قرارداد، بر پایه توافق طرفین بر خرید و فروش دارایی ها در سررسید مشخص و با قیمت معین صورت می گیرد. به عبارت دیگر در قرارداد آتی، فروشنده ملزم است تا در سررسید تعیین شده، مقدار مشخصی از کالا را به قیمت معلوم بفروشد، در مقابل خریدار نیز مکلف به خرید با توجه به شرایط تعیین شده از قبل می باشد.

طرفین معامله جهت خودداری از فسخ قرارداد، وجهی را به صورت شرط ضمن عقد به عنوان ضمانت نزد اتاق پایاپای به تعهد می گذارند. طرفین متعهد می شوند تا متناسب با نوسانات قیمت، وجه تضمین شده را تعدیل نمایند. اتاق پایاپای به عنوان نماینده می تواند بخشی از آن را تحت عنوان اباحه (اجازه تملک) تصرف در اختیار فرد ذینفع قرار دهد.

طرفین قرارداد می توانند با منعقد نمودن قرارداد صلح در میان خود قبل از سررسید تعیین شده، قرارداد را لغو نمایند. لازمه این امر جایگزین نمودن فردی دیگر به جای هر یک از طرفین می باشد. همه قراردادها در سررسید معین شده تسویه می گردند.

قرارداد اختیار معامله

در این قرارداد، هر یک از طرفین می توانند اختیار خرید یا فروش را از طرف دیگر خریداری نمایند.

این قرارداد به دو دسته قرارداد اختیار خرید و اختیار فروش تقسیم می شود.

• قرارداد اختیار خرید: در این قرارداد، اختیار یا حق خرید میزان مشخصی از کالا با قیمت معین و منطبق با استانداردهای بازار بورس توسط عرضه کننده کالا و در زمان مشخص شده به طرف دیگر قرارداد واگذار می گردد. این امر بدون الزام طرف مقابل به خرید صورت می گیرد.
• قرارداد اختیار فروش: در این قرارداد برعکس قرارداد خرید، اختیار فروش میزان مشخصی کالا به طرف دیگر واگذار می گردد. این امر بدون الزام طرف مقابل به فروش صورت می گیرد.

4. بازار مالی

بازار مالی با هدف جذب و سازماندهی هر چه بهتر سرمایه های سرگردان موجود در دست سرمایه گذاران ایجاد شده است. این بازار با گردآوری و جهت دهی مناسب این سرمایه ها قسمتی از نیاز مالی بازار بورس کالای کشور را تامین می نماید. ابزارهای مختلفی در بازار مالی وجود دارد که با توجه به نوع کالاهای مورد معامله و شرایط بازار با یکدیگر تفاوت دارند.

بازار مالی و قراردادهای مرتبط با آن

قرارداد سلف موازی استاندارد

این قرارداد همانند قرارداد سلف می­ باشد، با این تفاوت که در این قرارداد خریدار می تواند پیش از سررسید، قرارداد را به شخص دیگری واگذار نماید. در قرارداد سلف موازی استاندارد، ابتدا در بازار اولیه، دارایی های پایه مطابق با استانداردهای تعیین شده عرضه می شود و سپس توسط خریداران مورد معامله قرار می گیرد.

خریداران با تسویه قرارداد با فرد فروشنده، معادل دارایی خریداری شده را در بازار ثانویه به شکل سلف موازی استاندارد عرضه می نمایند. در معاملات این قرارداد برخلاف معاملات آتی، اهرم و فروش استقراضی وجود ندارد.

گواهی سپرده کالایی

گواهی سپرده کالایی، اوراق بهاداری است که نشان دهنده مالکیت دارنده آن بر مقدار مشخصی از کالا می باشد. پشتوانه این اوراق، قبض یک انبار استاندارد است که توسط انبارهای مورد تایید بازار بورس صادر می‌گردد. از جمله کاربردهای این اوراق بهادار، ایجاد پشتوانه ای محکم و ضمانت به منظور دریافت تسهیلات از نظام بانکی و انجام معامله در بازار بورس کالا می باشد.

صندوق های کالایی (ETC)

صندوق کالایی قابل معامله (ETC) در نتیجه تلاش بورس کالا در زمینه طراحی ابزاری نوین برای انجام معاملات ایجاد شده است. سرمایه گذاران با خرید اوراق مربوط به این صندوق ها و بدون نیاز به خرید و نگهداری مستقیم کالای مورد نظر خود، از مزایای معاملات آنها بهره مند می گردند. از جمله مزایای این صندوق ها می توان به تنوع سبد کالا و همچنین حفظ دارایی در مقابل تورم اشاره نمود.

نحوه دریافت کد بورسی کالا

کدهای معاملاتی موجود بازار مالی به سه دسته تقسیم می شوند:

• کد معاملاتی عام: این کد برای معامله گروه یا کالایی خاصی نمی باشد. دارندگان آن می توانند تمامی کالاهای موجود در بازار را خرید و فروش نمایند.
• کد معاملاتی خاص: این کد برای معامله یک یا چند کالای مشخص ایجاد شده است. دارندگان آن می توانند تنها چند نوع کالای خاص را خرید و فروش نمایند.
• کد معاملاتی خاص گروه: این کد برای معامله گروه خاصی از کالاها ایجاد شده است. دارندگان آن می توانند تنها آن گروه خاص از کالاها را خرید و فروش نمایند.

متقاضیان دریافت کد معاملاتی بر حسب هویت حقیقی یا حقوقی خود، لازم اوراق مشتقه مبادله ای چیست است مدارک مورد نیاز زیر را برای دریافت کد تهیه و به نهاد مربوطه تحویل دهند.

مدارک مورد نیاز جهت صدور کد مشتریان حقیقی ایرانی

1. اصل فرم درخواست کد حقیقی ایرانی
2. کپی برابر اصل شده کارت ملی و شناسنامه (صفحه توضیحات در صورت لزوم)
3. ثبت نام در سامانه امور مالیاتی به عنوان مودی (پرداخت شده) مالیاتی
4. سایر موارد در صورت نیاز به تشخیص کمیته

مدارک مورد نیاز جهت صدور کد مشتریان حقوقی ایرانی

1. اصل فرم درخواست کد حقوقی ایرانی
2. کپی برابر اصل شده کارت ملی و شناسنامه مدیر عامل و تمام اعضاء هیأت مدیره (صفحه توضیحات در صورت لزوم)
3. اساسنامه
4. روزنامه رسمی تاسیس شرکت، آخرین تغییرات اعضای هیات مدیره و سایر روزنامه های رسمی مهم (تغییر نام و . )
5. صورت های مالی حسابرسی شده آخرین دوره (در صورت عدم شمول برای حسابرسی، اظهارنامه مالیاتی)
6. پروانه بهره برداری و سایر مجوزهای فعالیت معتبر
7. سایر موارد در صورت نیاز به تشخیص کمیته

مراحل و نحوه داد و ستد در بازار بورس کالا

پس از دریافت کد معاملاتی بورس کالا ، فرآیند داد و ستد کالا در این بازار طی مراحل زیر قابل انجام است:

• انتخاب کارگزار مناسب
• برای آشنایی با تمامی کارگزاری‌های فعال در بورس ایران به سایتکارگزاران بورس مراجعه نمایید.
• تکمیل فرم ثبت سفارش نزد کارگزار منتخب توسط مشتری و ثبت قیمت پیشنهادی مورد نظر
• انتقال و انتشار سفارش مشتری توسط کارگزار به تالار معاملات
• شرکت در حراج توسط کارگزاری و انجام معامله در تالار
• کسر سپرده اولیه و واریز نمودن مابقی وجه به حساب کارگزار نزد اتاق پایاپای
• تسویه نمودن اسناد معاملات نزد اتاق پایاپای و صادر نمودن اسناد معاملاتی
• تسویه مالی معاملات نزد اتاق پایاپای
• انجام نقل و انتقالات وجوه پس از کسر هزینه ها از طریق حساب بانکی به حساب معامله گران

نتیجه گیری

بورس کالا ، بازاری است که در آن کالا و اوراق بهادار مبتنی بر آنها مورد معامله قرار می گیرد. در ایران، بازار بورس کالا با هدف ایجاد تحول در بازار سنتی، شفاف سازی قیمت ها و رفع نقص های بازار سنتی ایجاد شد.