برآورد یک تحلیلگر از «دنیای بورس»
با گسترش بازارهای مالی و جذب اقشار مختلف جامعه به این بخش فراموش شده از اقتصاد کشور، بالطبع شاهد حضور دیدگاه‌های مختلف و سلایق گوناگون در بورس هستیم. در این میان شاید ساده‌ترین روش برای کسب سود در بورس سوداگری و اغوای بی‌خبران باشد و شاید سخت‌ترین و دیربازده‌ترین راه، عمل براساس تحلیل و موشکافی دقیق پدیده‌های اثرگذار بر شرکت‌ها است.
از طرف دیگر نفوذ فضای مجازی اعم از وب‌سایت‌های مختلف و شبکه‌های اجتماعی رنگارنگ، حجم انبوهی از اطلاعات را به سوی مخاطبان و سرمایه‌گذاران گسیل می‌کند. هجوم افراد با گرایش‌های سوداگرانه و در جهت کسب منافع از طریق فریب مخاطبان عام در فضای مجازی مشکلات زیادی نه‌تنها برای سرمایه‌گذاران خرد که حتی برای سرمایه‌گذاران بزرگ ایجاد کرده است. انتشار شایعات بی اساس، بی‌توجهی به وضعیت واقعی شرکت‌ها، صنایع و فضای کلان اقتصاد کشور و جهان، حرکت بازار صرفا بر مبنای اخبار و در نهایت عدم توجه به وظیفه اصلی بازار سرمایه جریان نقدینگی سرمایه‌گذاری را به‌طور بسیار ناعادلانه و نه براساس لیاقت به سمت خاصی سوق می‌دهد. ادامه این روند منجر به دلسردی سرمایه‌گذاران و ایجاد فضای رعب‌انگیز در میان افراد تازه وارد خواهد شد. زیان دیدگان قدیمی به‌عنوان بزرگ‌ترین موانع برای ورود سرمایه‌های جدید عمل می‌کنند و مجموعه این عوامل مشارکت سرمایه‌گذاران را به شدت کاهش داده و سرمایه را به‌عنوان شریان اصلی حیات بازارهای مالی از این بخش دور و دورتر می‌کند.
از طرف دیگر روزنامه‌ها با توجه به ساختار نشریات چاپی در بهترین حالت اطلاعات روزانه را با تاخیری 24 ساعته در اختیار خوانندگان قرار می‌دهند حال آنکه برخی نیاز مخاطبان به آیا حضور در بورس برای ما مفید است؟ شفاف‌سازی‌ها و دسترسی به اخبار سالم خصوصا در فضای بورسی لحظه‌ای است و ممکن است تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران پیش از دسترسی به اطلاعات پایش شده و صحیح در همان لحظه اخذ شده و دسترسی به اطلاعات اندکی دیر شده باشد. گروه رسانه‌ای «دنیای اقتصاد» که همواره به‌عنوان یک رسانه علمی، حرفه‌ای و بی‌طرف در میان مخاطبان شناخته می‌شود به درستی این نیاز بازار را درک کرده و درصدد برطرف کردن این مشکلات ساختاری اقدام به راه‌اندازی سایت «دنیای بورس» کرده است. تکیه «دنیای بورس» بر تحلیل رویدادهای بورسی و پاکسازی اخبار درست از شایعات است. همچنین ارائه اطلاعات دقیق براساس مستندات شرکت‌ها در بهترین زمان ممکن برای تحلیل به‌صورت مختصر و مفید و پرهیز از گزافه‌گویی و ارائه حجم زیادی از اطلاعات از دیگر مشخصه‌های بارز این سایت تحلیلی به شمار می‌رود.
در صفحه آیا حضور در بورس برای ما مفید است؟ اول سایت نمای کلی بازار مانند آنچه در TSETMC.COM آمده است در دسترس مخاطبان خواهد بود. اطلاعات بازار نیز به‌صورت لحظه‌ای به‌روز‌رسانی خواهد شد. ساختار این سایت براساس تحلیل در سه سطح کلان، صنعت و شرکت‌ها است. ایجاد صفحه مجزا برای هر نماد آیا حضور در بورس برای ما مفید است؟ بورسی، فرابورسی و بازار پایه و ارائه اخبار، تحلیل و اطلاعات به‌روز‌شده کدال منبع بسیار مناسبی است تا استفاده‌کنندگان از این سرویس دسترسی به آرشیو طبقه‌بندی شده از اخبار و تحلیل‌های نماد مورد نظر در سطح شرکت داشته باشند. از طرف دیگر قسمت معرفی شرکت برای هر نماد نیز در ستونی مجزا به همین نام در دسترس مخاطبان قرار گرفته‌است. در بخش صنایع و بازار کلان نیز اوضاع به همین منوال است. بررسی بازارهای موازی نظیر طلا، نفت، کالاهای پایه، ارز، بورس کالا، مسکن و اوراق بدهی در بخش کلان با ارائه آرشیو قیمتی در مواردی نظیر نفت، طلا، ارز و کالاهای پایه آن هم در حد نیاز مخاطبان بورسی از دیگر خدمات این سایت به شمار می‌آید.
خطیب موقت نماز جمعه تهران: بسیاری از اعتراضات امروز ما به عدم شایسته‌سالاری بازمی‌گردد!
امروز 20 آبان 1400 حجت الاسلام سید محمد حسن ابوترابی، خطیب موقت نماز جمعه در خطبه‌های خود به موضوعاتی مهم درباره این روزها اشاره کرد.
خطیب موقت نماز جمعه تهران: بسیاری از اعتراضات امروز ما به عدم شایسته‌سالاری بازمی‌گردد!
امروز 20 آبان 1400 حجت الاسلام سید محمد حسن ابوترابی، خطیب موقت نماز جمعه در خطبه‌های خود به موضوعاتی مهم درباره این روزها اشاره کرد.
خطیب موقت نماز جمعه تهران گفت: بسیاری از اعتراضات امروز ما به عدم شایسته‌سالاری بازمی‌گردد. شایسته‌سالاری در نظام دینی دارای اصول تقوا، امانتداری، رعایت بیت‌المال، حقوق عامه و مردم و سپس دانش، تخصص و مدیریت است.
حجت‌الاسلام سید محمد حسن ابوترابی فرد در خطبه‌های این هفته نماز جمعه با بیان این که بدون تردید گام برداشتن در مسیری که قرآن، پیامبر اسلام و اهل بیت آن بزرگوار تببین کرده‌اند، تضمین‌کننده دنیا و آخرت است، گفت: منشور حکمرانی از نگاه علی علیه السلام نقشه راه برای مقامات اجرایی، حاکمان و حکمرانان در نظام اسلامی تعریف شده است.
سخنگوی این هفته نماز جمعه تهران بیان کرد: در مباحث گذشته گفتم نظریه دولت در اندیشه سیاسی علی علیه السلام آکنده از مبنای روشن علمی، عقلی و ارزش‌های اسلامی است و دارای هندسه خویش است. بنای سیاست‌ورزی علی علیه‌السلام بر ۳ اصل شایسته‌سالاری، مردم‌سالاری و وحی مداری است.
وی تاکید کرد: شایسته سالاری روح اندیشه‌ورزی دینی است. ایشان آیا حضور در بورس برای ما مفید است؟ فرمودند تواناترین، شایسته‌ترین و عقلانی ترین در راس هرم قدرت قرار گیرد و با فهم اندیشه دین مسیر جامعه را روشن کنید. مقامات و مدیران کشور اگر در کشور مصر فردی وجود داشت به اندازه پر کاهی توانایی، شایستگی و قدرتش برای استانداری مصر روشن‌بود قطعا علی علیه‌السلام او را انتخاب می‌کرد. بسیاری از اعتراضات امروز ما به عدم شایسته‌سالار ی بازمی‌گردد.
ابوترابی فرد گفت: شایسته‌سالاری در نظام دینی دارای اصول تقوا، امانتداری، رعایت بیت‌المال، حقوق عامه و مردم و سپس دانش، تخصص و مدیریت است. حضرت یوسف می گفت مردم ثروت کشور را به کسی بسپارید که امین باشند و دغدغه مدیریت منابع کشور را داشته باشند ، همچنین مدیر باشد.
وی درباره مردم سالاری گفت: چهره لایق، با تقوا و عالم هنگامی می‌تواند در جامعه مدیریت عقلانی را اجرایی کند که جامعه در کنار وی باشد یعنی سرمایه اجتماعی داشته باشد.
ابوترابی‌فرد خاطرنشان کرد: مقام معظم رهبری می‌گویند نظام اسلامی با مردم سالاری پیوند خورده است. ملت‌ها این قدرت‌ها را در مقابل استکبار خلق کرده‌اند. رهبری انقلاب بر مردم‌سالاری تاکید کردند. کسانی با اجرای قانون و با احترام به حقوق مردم می‌توانند راه برای مردم‌سالاری باز کنند. پشتوانه نظام اسلامی مردم هستند.
وی افزود: رکن سوم در اندیشه سیاسی نظریه دولت علی علیه السلام مدیریت مبتنی بر پایه وحدانیت است، ایشان به مالک گفتند مالک نقشه راه تو را وحی تعیین می‌کند. قرآن مدل حکمرانی را در اندیشه دینی تبیین کرده است. مالک وظیفه توست که قانون مدار باشی.
خطیب این هفته نماز جمعه تهران بیان کرد: یکی از مهم‌ترین و کلیدی‌ترین مدیریت وحدانی مدیریت دانش بنیان است. هر مسئولی در کشور تلاش آیا حضور در بورس برای ما مفید است؟ لازم را برای رسیدن به نگاه کارشناشی ندارد در پیشگاه خدا و مردم مسئول است. تصمیمات در نگاه قرآن کریم باید دانش پایه باشد. چرا دانشگاه در خدمت مدیریت کشور نیست. چرا حوزه با همه ظرفیت علمی‌اش نقشه راه را تدوین نمی‌کند. هم حوزه مسئول است هم دانشگاه، دستگاه حکمرانی باید به حوزه و دانشگاه باید برای نقشه راه فشار بیاورد.
وی ادامه داد: دومین رکن حکمرانی وحی محور عبارت است از ارتقا شایسته سالاری که بسیار قابل تاکید است. یعنی حکمرانان و حاکمان عقلانی مدیریت کنید، حکمرانی یعنی سپردن مسئولیت به افراد عالم و عاقل. دفاع مقدس برای سپردن به اهلش قله افتخارات ما شد.
ابوترابی فرد بیان کرد: ویژگی سوم باید عدالت محوری حاکمان و حکمرانی باشد. عدالت محوری باید در راس قله حکمرانی باشد. سنگ بنای دولت تراز و مقتدر، دانش و علم است. حکومت مبتنی بر علم و عدالت است و باید در این مسیر حرکت کند.
وی بیان کرد: شایسته سالاری مقدمه عدالت گستری است، یعنی اگر مسئولیت به اهلش سپرده نشود، عدالت در جامعه محقق نخواهد شد. به تعبیر مقام معظم رهبری مگر می‌شود با دستمال کثیف شیشه را پاک کرد؟ این چه رفتاری است که برای رسیدن به هر ستمی راه می‌افتند؟ تماس می‌گیرند و راه می‌افتند، این با اندیشه دینی سازگار نیست باید دنبال شایستگان رفت.
وی تاکید کرد: رکن سوم مدیریت وحدانی عدالت محوری است، رهبر انقلاب می گوید امت و نظام اسلامی محقق شده است اما با دولت اسلامی فاصله داریم و باید این فاصله را کم کنیم، این کم کردن فاصله، سرمایه اجتماعی را افرایش و به آنها امید می‌دهد.
امام جمعه موقت تهران بیان کرد: برای حکمرانی وحدانی باید به توصیه انسانی و ساختن یک کشور مدرن ، ارتقا رفتار عمومی در مدار نظام تعلیم و تربیت توجه کرد که در اندیشه‌های سیاسی علی علیه السلام وجود دارد.
وی افزود: مردم باید از نظر معرفت و اخلاق به سوی قله‌ها حرکت کنند . باید جوانان و مردم عزیز در این مسیر گام بردارند. بنده با اطلاع نسبی از شرایط کشور می‌گویم ما در ۴ دهه گذشته قدم‌های بزرگی را برداشته‌ایم.
وی ادامه داد: باید حرکت‌مان را با نگاه به تعالی افراد جامعه برداریم. آنانی که دارای نور صف بودند در انتهای صف حرکت کردند و ما باید به گونه ای حرکت کنیم که اکثریت جامعه را در کنار خود و رهبر انقلاب اسلامی که وجودش همه دانش است داشته باشیم. اگر کاستی هم وجود دارد تقصیر امثال حقیر است.
خطیب این هفته نماز جمعه تهران در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اینکه امسال سومین پاییز خشک تهران است، گفت: مخازن سدی حدود ۵۲ میلیون متر مکعب است که حدود ۱۸ درصد کاهش داشته است، آیا مصرف ما هم کاهش پیدا کرده است؟ در تهران روزانه ۳ میلیون متر مکعب آب شرب استفاده می‌شود که در هیچ کجا نیست. مهم‌ترین تهدید کشور ما اصل اسراف است این از تورم و ناترازی درآمد و هزینه بدتر است.
وی تاکید کرد: مصرف های غیر عقلانی برای ما بسیار زیان آور است، رسانه ملی همه برنامه‌هایش را برای تبیین گفت‌وگو و جلوگیری از اسراف اختصاص دهد. خدا شاهد است امروز هم دیر است. امروز بسیاری از ریشه های بیماری فرهنگی و اقتصادی ما از این اصل است.
ابوترابی فرد با اشاره به شهادت شهید تهرانی مقدم گفت: صنعت موشکی کشور مدیون ایشان است، او یکی از سرمایه های با ارزش ما بود که خلق قدرت کرده است. حضور چهره‌های شاخص و پر تلاش در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش ما باعث قدرت شده است. اگر می‌بینید ما در این جنگ ترکیبی رسانه‌ای می‌توانیم پیروز باشیم در سایه مردم و تلاش نیروهای تلاش گر ماست.
وی گفت: ساخت موشک بالستیک قابل کنترل و مانور در داخل و خارج از زمین و همچنین قابلیت عبور از هر سپر موشکی نشان دهنده قدرت بازدارنده جمهوری اسلامی است.
امام جمعه موقت تهران ادامه داد: از ریاست قوه قضاییه تشکر می‌کنم، رئیس قوه قضاییه در جلسه شورای عالی قضایی در فراخوانی مهم خطاب به تمام جریانات سیاسی و مردم فرمودند هرکس هر ابهام، سوال، انتقاد یا اعتراضی دارد در خدمت شان هستیم، این مطالبه مردم است؛ مطالبه‌شان‌این است که مسئولین باید پاسخگو باشند و نقد و انتقاد ما را بشنوند، از سال‌های قبل رهبر انقلاب به گفت‌وگوی چهره به چهره تاکید داشتند چرا مسئولان پاسخگو نبودند؟
سپاه پاسداران در بازار سهام
روزنامه «تهران امروز» نزديک به محمد باقر قاليباف، شهردار تهران، چهارشنبه گذشته خبر داد که احتمال خريد سهام شرکت مخابرات از سوی بنياد تعاون سپاه پاسداران انقلاب اسلامی جدی شده است.
بر اساس گزارش‌ها، سهام شرکت مخابرات ايران روز ۱۸ شهريور در بورس تهران عرضه خواهد شد و اگر بنياد تعاون سپاه پاسداران در خريد اين سهام موفق شود، مالک ۵۱ درصد سهام شرکت مخابرات خواهد بود.
به نوشته اين روزنامه، براساس پروانه‌ای که برای ورود شرکت مخابرات به بورس تنظيم شده، همه بخش‌های زير پوشش شرکت، از جمله تلفن ثابت، تلفن همراه، ارتباطات ديتا و زيرساخت‌های آن، يک جا از انحصار بخش دولتی خارج می شود و به بخش خصوصی منتقل خواهد شد.
تهران امروز افزود: «بنياد تعاون سپاه هم‌اکنون ۴۵ درصد سهام گروه بهمن، چهار درصد سهام گروه سايپا و ۲۵ درصد سهام پتروشيمی کرمانشاه را در اختيار دارد. همچنين اين بنياد در بورس بسيار فعال بوده و سهام برخی شرکت‌های بورسی چون شرکت "باما" را خريداری کرده است.»
بر اساس اين گزارش، از جمله شرکت‌های معروفی که صد درصد سهام آنها متعلق به بنياد تعاون سپاه است، می‌توان به شرکت‌های کشت و صنعت شاداب خراسان، خدمات هوايی پارس و صنايع غذايی مائده اشاره کرد.
شرکت مخابرات ايران در سال ۱۳۵۰ با سرمايه‌ای بالغ بر پنج ميليارد ريال تأسيس شد. به نوشته تهران امروز، در حال حاضر ميزان سرمايه اين شرکت برای واگذاری در بورس، به بيش از ۳.۵ ميليارد دلار رسيده است. بيش از ۴۷ هزار نفر در اين شرکت و زيرمجموعه‌های آن شاغل هستند.
احمد علوی، اقتصاددان و استاد دانشگاه در استکهلم سوئد، در همین ارتباط به پرسش‌های رادیو فردا پاسخ گفته است.
- رادیو فردا:آقای علوی، هدف از تلاش بنياد تعاون سپاه برای خريد سهام شرکت مخابرات و يا شرکت‌های ديگر چیست؟
احمد علوی: اين نخستين بار نيست که خبری در اين مورد از سپاه پاسداران به عنوان يک بازيگر اقتصادی مطرح می‌شود. پيش از اين هم سپاه پاسداران در امور بازرگانی، چه به شکل قانونی و چه به شکل غير قانونی، دخالت داشت.
سپاه پاسداران تمايل دارد خود را از دولت و ساير نهادها مستقل کند و شرط يکه تازی سياسی آن هم، استقلال هرچه بيشتر از بودجه دولت است. بنابراين طبيعی است که سپاه تلاش می‌کند به عنوان يک عنصر بخش خصوصی ظاهر شود تا هم از امکانات بخش دولتی استفاده کند و هم از امکانات بخش خصوصی.
انگيزه مالکيت بر سهام شرکت‌های گوناگون، انگيزه کنترلی يا انگيزه سوداگرانه و يا حتی انگيزه بلندمدت توسعه‌گرايانه است. انگيزه توسعه‌گرايانه معمولاً در واحدهای اقتصادی است که در کار خود تخصص دارند و معمولاً در پی سود کوتاه‌مدت هم نيستند. انگيزه سپاه، اما احتمالاً از دو نوع نخست؛ يعنی کنترلی و سوداگرايانه است.
انگيزه سوداگرانه که در اينجا و برای خريد سهام شرکت مخابرات می‌تواند مطرح باشد، خريد سهام زير قيمت و فروش آن در بازار انحصاری به قيمتی بسيار بالاتر و بدست آوردن يک سود رانتی هنگفت در زمان کوتاه است.
معمولاً وقتی قيمت سهام يک شرکت برای اولين بار به بازار بورس عرضه می‌شود، پايين‌تر از قيمت بازار است. اما قيمت سهام ظرف چند روز به سرعت بالا می‌رود و می‌توان از شکاف ميان قيمت عرضه و قيمت بازار سود سرشاری را نصيب خود کرد. با توجه به اينکه کسی نمی‌تواند با امکانات انبوه و قدرت سياسی و امنيتی سپاه رقابت کند، اين گزينه دور از ذهن نيست.
-
آيا اين اقدام سپاه پاسداران برخلاف مقررات مربوط به اصل ۴۴ که بر خصوصی‌سازی تأکيد می‌کند، نيست؟
بنابراين به طور صوری، می‌توان موانع را دور زد. هر چند حتی اگر قوانين دقيقی هم وجود داشت، سپاه می‌توانست آنها را نيز به گونه‌ای خنثی کند. زيرا الان بخش عمده بدنه و رأس قوای سه‌گانه ايران در دستان سپاه است. سپاه در نبود قوه قضائيه و مجريه مستقل و کارا و همزمان، در اختيار داشتن دولت، هر کاری بخواهد، می‌کند.
- آيا بازار سهامی که مؤسسات دولتی و نظامی چنين نقش مهمی در آن دارند، با فلسفه بورس که در آن ايجاد رقابت برای سرمايه ريسک‌پذير است، سازگاری دارد؟
چنين بازار سهامی، البته با الگوی بورس رايج در ساير کشورهای شباهتی ندارد. چون نخستين پايه فعاليت در بورس خصوصی، بودن آن و دوری از انحصار و اقتصاد دولتی است. اما اين تنها مشکل بورس ايران نيست. چون قوانين حاکم بر اين بورس هم چندان دقيق نيست و رعايت هم نمی شود.
يک بازار سهام فعال، بازاری است که بازيگران آن چنان زياد باشد که نتوان در آن انحصار ايجاد کرد. اين بازيگران همچنين بايد مستقل از يکديگر باشند تا ضمن کنترل يکديگر نتوانند تبانی کنند. تنها در چنين صورتی است که قيمت‌ها به شکل آزاد و عادلانه بازتاب پيدا می‌کند.
گردش اطلاعات و آزادی رسانه‌ها، يکی ديگر از شرايط لازم بورس مؤثر است، چون در صورتی که برخی بتوانند از رانت اطلاعاتی استفاده کنند، رقابت بی‌معنا خواهد بود و بورس موضوعيت نخواهد داشت. در غير اين صورت، قيمت‌ها بازتاب تعامل بازيگران بازار نيستند و مکانيسم قيمت معيوب عمل می‌کند و ريسک تقلب افزايش می‌يابد. ممکن است قيمت بالاتر يا پايين‌تر از قيمت بازار تشکيل شود. در چنين حالتی؛ سرمايه ريسک‌پذير از بازار فرار می‌کند. پيامد فرار سرمايه هم روشن است. کاهش معامله و رکود است. لازمه پيشرفت و توسعه بورس، افزايش معامله و مطرح شدن شرکت های جديد در بورس است.
افزون بر آنچه گفته شد، نبود بخش خصوصی قوی و مستقل از دولت، مانع بزرگی برای يک بورس جدی است.
حضور نفرات بین‌المللی شرط لازم برای موفقیت است/ در جام جهانی باید برنامه ویژه‌ای داشته باشیم
مهاجم اسبق تیم ملی فوتبال گفت: اگر لژیونرها در تیم ملی حضور نداشتند، امیدمان برای کسب نتایج خوب در جام جهانی کم بود.
علی اصغر مدیرروستا در گفت‌وگو با خبرنگار گروه ورزشی خبرگزاری برنا با اشاره به وضعیت تیم ملی فوتبال در آستانه اعزام ایران به رقابت‌های جام جهانی قطر اظهار داشت: تمرینات تیم ملی این روزها در حالی برگزار می شود که بدنه اصلی تیم ملی که لژیونرها هستند فعلا در تیم های خود حضور دارند. در حال حاضر تیم ملی خود را برای برگزاری دو بازی دوستانه آماده می کند که این تیم ها در سطح بین المللی و فوتبالی تیم های قدرتمندی محسوب نمی شوند اما به هرحال رویارویی با این تیم ها برای بررسی آخرین وضعیت و هماهنگی تیم ملی بد نخواهد بود.
وی افزود: همه تیم های حاضر در جام جهانی 2022 قطر قوی هستند و رویارویی برابرشان برنامه و استراتژی ویژه ای را می طلبد. به نظرم کار ما در این رقابت ها سخت است. سابقه حضور کی روش در تیم ملی نشان می دهد تفکرات تهاجمی در برنامه های مربی جایی ندارد و این موضوع می تواند کار ما را برای کسب موفقیت در مرحله گروهی با چالش هایی روبرو کند.
مدیرروستا درباره توان تهاجمی فعلی تیم ملی گفت: برگ برنده ما در تیم ملی در جام جهانی حضور نفرات بین المللی در خط حمله است. حضور سردار آزمون، علیرضا جهانبخش و مهدی طارمی در کنار مهاجمان دیگر نشان از این دارد که در این فاز از نظر مهره و توان فنی شرایط خوبی داریم اما موضوع این است که تفکرات کادر فنی مبتنی به بازی هجومی نیست. در یک کلام سیستم کی روش به گونه ای است که دل شجاع و تفکرات هجومی ندارد و با این شیوه نمی توان امید زیادی به کسب نتایج ایده آل و صعود از گروه داشت.
وی خاطرنشان کرد: اگر لژیونرها در تیم ملی حضور نداشتند، امیدمان برای کسب نتایج خوب در جام جهانی کم بود. به هرحال تجربه نشان داده طرز تفکر کادر فنی فعلی و فدراسیون فوتبال به گونه ای است که در جام جهانی به دنبال نباختن هستند و تیم ملی با این ذهنیت راهی قطر خواهد شد.
احمد بخارایی: اگر وضع اقتصاد خوب بود نیمی از معترضان به خیابان نمی‌آمدند
احمد بخارایی گفت: بعد اقتصادی اعتراضات یک واقعیت مهم است و اگر اشتغال و درآمدی وجود داشت، حدود نیمی از افرادی که در حال حاضر با این شدت و حدت فریاد می‌زنند و خشمگین هستند، شاید در این اعتراض‌ها حضور کم‌رنگ‌تری داشتند.
احمد بخارایی، جامعه‌شناس، دانشیار دانشگاه و مدیر گروه جامعه‌شناسی سیاسی در انجمن جامعه‌شناسی ایران، پیرامون وقایع اخیر گفتگو کرده است.
بخش‌هایی از گفت وگوی او با «روزنامه شرق» را می‌خوانید.
تفاوت این دوره از اعتراضات با سال‌های ۸۸، ۹۶ و ۹۸ چیست؟
تفاوت آن با اعتراضات گذشته به نظر من در گستردگی و عمق این دوره از اعتراضات است. به این معنا که در ظرف مکانی و زمانی این دوره ما شاهد اعتراضات هستیم. از بُعد زمانی می‌بینید که بیش از ۵۰ روز این اعتراض‌ها به صورت مداوم جریان داشت. از بُعد مکانی نیز شاهد هستیم که تعداد زیادی شهر را دربر گرفته است.
معترضان شامل گروه‌های مختلف سنی هستند؛ هرچند پیش‌قراول و آن چیزی که بیش از همه در این دوره از اعتراضات شاهد هستیم، حضور نوجوانان و جوانان در بین معترضان است. البته این به معنای حضورنداشتن دیگر گروه‌ها نیست؛ چراکه در بین معترضان گروه‌های سنی مختلفی حضور دارند که همگی آنها یک خواسته آیا حضور در بورس برای ما مفید است؟ مشترک دارند.
در سال ۱۳۸۸ بیشتر مطالبات معترضان، سیاسی بود؛ درحالی‌که در اعتراضات بعدی بیشتر ابعاد اقتصادی برجسته بود و خواسته مردمی که به خیابان‌ها آمده بودند، اقتصادی یا همان معیشت بود. اما در حال حاضر این خواسته و مطالبات تجمیع شده است.
بعد اقتصادی اعتراضات یک واقعیت مهم است و اگر اشتغال و درآمدی وجود داشت، حدود نیمی از افرادی که در حال حاضر با این شدت و حدت فریاد می‌زنند و خشمگین هستند، شاید در این اعتراض‌ها حضور کم‌رنگ‌تری داشتند. این بعد از اعتراضات خیلی مهم آیا حضور در بورس برای ما مفید است؟ است. در کنار بی‌کاری، شاهد گرانی، تورم و فشار‌های اقتصادی هستیم که زندگی اغلب افراد جامعه را تحت تأثیر قرار داده است؛ بنابراین مسئله اقتصادی یکی از ابعاد جدی و بخش مهمی از موتور محرکه این اعتراضات است که البته قبلا هشدار‌هایی در این رابطه داده شد، ولی به آنها توجه نشد.
اما درباره بُعد فرهنگی اعتراضات، شما یک نوع تعارض می‌بینید بین یک‌سری الگو‌های رفتاری که در قالب ماده قانونی و پلیس متبلور شده است. این الگو‌ها امروز پژواک دارند و در رسانه ملی بازنمایی می‌شوند. آن طرف، اما شما دنیای قرن ۲۱ را دارید که با یک نوجویی در حال حرکت است که در آن افراد رو به جلو حرکت می‌کنند. پس تا زمانی که بین این دو طیف دیالوگ و گفتگو برقرار نشود و صدای همدیگر را نشنوند، طبیعتا به جدل تبدیل می‌شود.
همچنین در بعد اجتماعی نیز وقتی رفاه اجتماعی مشخص و تعریف‌شده‌ای برای قشر آسیب‌پذیر وجود نداشته باشد و زمانی که افراد در جامعه احساس امنیت فکری، روحی، روانی و جسمی نداشته باشند، یعنی آن احساس امنیت وجود نداشته باشد و متعاقب آن سلامت اجتماعی با تهدید مواجه شود، مطالبه‌گری اوج می‌گیرد. یعنی سلامت اجتماعی در تب ۴۰ درجه به سر ببرد.
در اینجا کاملا مشخص است که سیستم اجتماعی چه جایگاهی دارد؛ بنابراین وضعیت نهاد‌های اجتماعی ازجمله آموزش‌وپرورش، رسانه‌ها و دیگر نهادها اگر فاقد کارکرد لازم باشد، با بحران مواجه می‌شوند. در چنین شرایطی خروجی این ناامنی اجتماعی هر روز عمیق‌تر می‌شود که پیامد‌های آن در قالب اعتیاد، افزایش آمار خودکشی، فرار کور از کشور است (کور به این معنا که ممکن است فرد آن طرف چشم‌اندازی نبیند، اما حاضر است به هر قیمتی حتی جان خودش قصد رفتن کند). در رابطه با بعد سیاسی نیز کاملا روشن است.
بسیاری معتقدند علاوه بر موارد ذکرشده، شکاف نسلی نیز یکی از علل این رخداد‌ها در جامعه ایران است، آیا می‌توان آن را یکی از دلایل حضور جوانان در خیابان‌ها تلقی کرد؟
در روند جامعه‌پذیری، وقتی بین دو نسل در زمان واحد، انتقال مفاهیم و الگو‌ها به خوبی صورت نمی‌گیرد، آنجا شکاف نسلی رخ می‌دهد. اما امروز ما در خیابان‌ها شاهد شکاف نسلی نیستیم و این آدرس غلط دادن است. شما در خیابان شاهد هستید که سالمند در کنار جوان و پدر و مادر در کنار فرزندان خود حضور دارند. حالا در بخش کوچکی هم شکاف نسلی نیز می‌تواند وجود داشته باشد و دارد. البته این شکاف نسلی هم در همان سنت‌گرایی ریشه دارد که مبتنی بر ایدئولوژی است. یعنی فاصله‌ای که بین دولت و مردم است، در شکل دیگر و سطح کوچک‌تر آن ممکن است در خانواده بازتولید شود.
در نوع دوم بحث شکاف نسلی که به میان می‌آید، فراتر از ظرف مکانی و زمانی واحد است. یعنی شکاف نسلی در طول تاریخ اتفاق بیفتد؛ به این معنا که نسل امروز با نسل دیروز در تاریخ معاصر تقارن نداشته باشد. فراز و فرود‌هایی که در تاریخ ایران معاصر داشتیم، نشان می‌دهد که شکاف نسلی نداریم. امروز اگر بحث آزادی می‌شود برای اولین بار رخ نداده است که حالا آن را به شکاف نسلی تعبیر کنیم.
مگر یک بار در عصر مشروطه، «آزادی» فریاد زده نشد؟ آیا قبل از ۱۳۳۲ در زمان مصدق این آزادی فریاد زده نشد؟ مگر میرزا ملکم‌خان‌ها این مباحث آزادی‌خواهی را فریاد نزدند؟ بنابراین ما شکاف نسلی نداریم و در واقع این یک ادامه است، اما یک ادامه پرفرازونشیب و حرکت‌کردن در یک جاده پر از سنگلاخ که متأسفانه محصول فرهنگ ماست.
برخی از تحلیلگران بر این باورند که حضور پررنگ نسل جوان در این دوره از آیا حضور در بورس برای ما مفید است؟ اعتراضات به خاطر این است که نسل جوان و نوجوان دنبال عزت نفس خودش است. مطرح‌کردن چنین سخنانی چه اندازه می‌تواند در تحلیل بررسی رفتارشناسی معترضان درست باشد؟
جواب این سؤال، هم بله است، هم خیر؛ به این اعتبار که نسل جوان با یک بحران آیا حضور در بورس برای ما مفید است؟ هویتی مواجه است که در یک شرایط انومیک به سر می‌برد؛ یعنی نه هنجار و الگویی وجود دارد و نه ریسمانی که به آن چنگ بزند و براساس آن الگو بخواهد رفتار کند. انگار که در خلأ رها شده است.
به اعتبار این شرایط بی‌هنجار، شاید بتوانیم بگوییم این نسل به نحوی دچار بحران بی‌هویتی است. افرادی که دچار بحران بی‌هویتی می‌شوند، طبیعتا عزت نفس آنها متزلزل می‌شود؛ اما از سوی دیگر می‌توان در پاسخ سؤال شما گفت خیر؛ این‌گونه نیست؛ چراکه اگر عزت و اعتماد به نفس جوانان خدشه‌دار شده بود یا از بین رفته بود، دیگر دلیلی نداشت که در خیابان حضور پیدا کنند. وقتی تصمیم می‌گیرند که یک حرکت از خودشان به جای بگذارند؛ یعنی عزت و اعتماد به نفس دارند.
مهم این است که ما آن را از چه زاویه‌ای ببینیم. ما نمی‌توانیم واژه‌هایی کلی حالا چه وام‌گرفته از روان‌شناسی باشد چه جامعه‌شناسی، در این زمینه به کار ببریم. باید نگاه سه‌بعدی داشته باشیم.
در برخی از مواقع یک‌سری از شعار‌های هنجارشکنانه و خشونت کلامی را از سوی برخی معترضان شاهد بودیم. نقدی که به قشر دانشجو در این دوره از اعتراضات وارد است. آیا این امر را می‌توان در همان بحث عمل و عکس‌العمل جای داد یا نه انحرافی در آن وجود داشته است؟
طبیعتا این هم یک رفتار از نوع عکس‌العمل است؛ ابتدا از زاویه دید گذشته به این مسئله نگاه می‌کنم، در گذشته این دانشجو آمده و آرام حرفش را زده، درخواست‌هایی داشته که به آنها پاسخ داده نشده است، کرسی آزاداندیشی برگزار نشده یا اگر هم وجود داشته، صوری بوده یا با نظارت برگزار شده است. پس دانشجو آیا حضور در بورس برای ما مفید است؟ همه این‌ها را تجربه کرده و حرکت امروز او مبتنی بر تجربه شکست‌خورده‌اش در گذشته است. این رفتار تند کلامی خلق‌الساعه نیست. هر رفتاری از نوع زشت یا زیبا، گذشته‌ای دارد و در واقع در زمینه‌ای غلتیده و جلو آمده است.
نادیده‌گرفتن حق اعتراضات چه اندازه در رفتار‌های واکنشی امروز مؤثر بوده است؟
ما هر تحلیل یا پیش‌بینی‌ای که داریم یا تصمیمی که می‌گیریم، مبنایی دارد. حالا یا تخصصی یا مبتنی بر باور‌های قدیمی است. بر اساس این است که مثلا ما در جامعه‌شناسی به نتیجه‌ای می‌رسیم و قاعده‌ای بیان می‌شود. براساس همین قواعد علمی بود که در گذشته بار‌ها و بار‌ها تحلیل کردیم که چنین روز‌هایی در ایران در راه است. درواقع رفتار‌ها و کنش‌ها در زمینه تاریخی خودشان می‌غلتند و جلو می‌آیند؛ بنابراین فارغ از این دو (زمینه تاریخی و فرهنگی) آیا حضور در بورس برای ما مفید است؟ نمی‌توان تصمیم‌سازی کرد.
تعیین مکان برای بیان اعتراض در واقع همان داستان کرسی‌های آزاداندیشی در دانشگاه‌هاست. مگر کرسی آزاداندیشی دایر شد؟ من به‌عنوان یک معلم کوچک دانشگاه در کدام کرسی آزاداندیشی دعوت شدم؟ مشت نمونه خروار است؛ در دانشگاه که آرام‌تر بوده، این اتفاق آیا حضور در بورس برای ما مفید است؟ نیفتاده، حالا اجازه بدهند مردم در کف خیابان اعتراض خودشان را بیان کنند؟ بنابراین این‌ها تحلیل ساده‌ای هستند و اصلا پیچیده نیست که چرا همچنان مجوز ایجاد مکانی برای اعتراض مسالمت‌آمیز داده نمی‌شود. نباید برای ما سؤال شود که چرا به تعویق می‌اندازند یا مجوز نمی‌دهند؟
دیدگاه شما